Феттаев сейдамет
Меним адым Сейдамет, сойадым Феттаев. Мен Кефе шеэрининъ Байбугъа коюнде яшайым ве бу койде ерлешкен миллий сыныфта окъуйым. Биз Тотай къартанамнен яшаймыз. Онынъ къорантасы пек балабан ве муаббет. Къартанам бизге озь кечмишлеримизнинъ акъкъында чокъ меракълы икяелер айта. Мен татам Алиенен бу икяелерни меракънен динълейик. Мисаль оларакъ, бизим эджатларымыз, къартбабам ве къартанам неден огърашкъанлар, къайда яшагъанлар. Эджатларымызнынъ арасында мектеп мудири, чалгъыджылар, шарапчылар, рессамджылар, оджалар олгъан.
Надие къарткъартанама кельсенъ, онынъ эви музей киби. Онынъ эвинде эски фотолар, къуран, марама киби шейлер бар. Бу шейлер энъ къыйметли шейлер, оларнынъ фиаты ёкъ.
Онынъ эви ич бир вакъыт бош турмай. Койдешлер де, торунлары, торунчелери, узакътан кельген мусафирлер де мытлакъа онынъ эвине кирип чыкъалар . Надие къарткъартанам пек зенгин инсандыр, чюнки онынъ секиз баласындан йигирми докъуз торуны ве он секиз торунчеси бар. Байрам куньлери кельсенъ-санки дерсинъ тойгъа келесин.
Меним эки догъмуш къардашларым «Аиле дегерликлер» ярышында фоторесим, къуран ве марама акъкъында язгъан эдилер, онынъ ичюн мен, озь яшагъан шеэрим, Кефе акъкъында язмакъ истедим.
Меним биринджи оджам Сусанна Исметовна бизни эскурсияларгъа алып бара эди. Яшагъан шеэримнинъ кечмишинен таныш этерек, бизге севги, урьмет ашлады.
Бизим шеэримиз кучюк олсада, лякин эр бир кошеси – бир тарих. Сёз сырасы даа бир шейни къайд этмек истейим. Зера тиземнинъ эвинде «Кафа» газетасында басылгъан эски фотоларны корьдим ве о манъа оларны берди. Бу газетлерни окъуп, мен мектепте «Крымоведение» дерсинде чыкъыш азырлайым. Оджам Александра Ивановна ве сыныфдашларым пек бегенелер. Манъа шакъа этип: «Эй, нечюнчик?» кене бир шейлер азырландынъмы, - деп сорайлар.
Феодосия юнан терджимесине коре «Аллахтан берильген». Шеэримиз эки бинъ беш юз яшында.
Эвельде оны Кучюк Истамбул, сонъра къырамтатарлар Кефе (Кафа) деп, адландыргъан. Кефеде чешит миллетлер яшагъан, юзьлернен тиль янгъырагъан. Бу ерде аланлар, гунлар, скифлер, киммерилер, генуэзлер яшап, иджат эткенлер. Шеэримизнинъ эр бир кошесинде кечмишнинъ сыры сакълангъан. Мисаль оларакъ, Генуэз къалеси. Генуэз къалесине биз экскурсиягъа баргъанда бу эрде биз къадимий замандан къалгъан къаленинъ харабелерини сейир эттик, сонъра Къаленинъ тюбюне тюшкенде - ялы. Бу ернинъ ады Морсад яни Матрос багъы ерлешкен. Эвельде бу ер базар олгъан. Бу базарда инсанларны къуллыкъа сата экенлер.
Матрос багъыны эсрарлы коше яни азизер дейлер. Та, къадимий заманда бу ерде джиддий ве чешит сой кильселер ве джамилер бар эди. Биринджиси католик кильсе, сонъ тюрк джамиси «Буюк- Джами» я да Султан Семем Сулейман 1 намына къурулгъан. Бу джами белли мимар Османлы Ходжи Сенан проектинен къурулгъан. Энъ сонъу бу джами ерине Александр Невскиге багъышлангъан кильсе къурулгъан. Денъиз лиманына якъын Муфти - Джами ерлешкен.
Асырлар кече, чокъ денъшмелер ола, амма тарих сакъланып къала. Шимди денъизнинъ ялы боюнда «Станболи» вилласы тура. Бу виллада пек намлы фабрикант, тютюн магнаты караим Станболи яшагъан. Фабрика янъган, амма вилла къалгъан.
Дженк пек чокъ зарар кетирген, шеэр бутюнлей бозулгъан, лякин Иван Константинович Айвазовский галереясы сакъланып къалды. Меним Алие татамнынъ энъ севимли кошеси - бу галерея. О, рессам олмагъа истей ве тасвирий санаат тегерегине къатнай,Константин Иванович Айвазовскининъ иджадынен меракълана. Озюмнинъ ишимде онынъ чызгъан бир къач ресимини такъдим этем.
Шеэримиз пек денъишити, амма Марина Цветаева ве Александр Грин киби шаирлернинъ эвлери сакъланып къалды. Шимди олар музей олды. Биз оджамызнен бу музейлерни барып сейир этемиз ве озюмизнинъ иджадий инсанлар акъкъында малюмат аламыз. Шеэримнинъ эр бир сакъагъынынъ озь сыры бар. Бир яш сокъакъ мени пек меракъландырды ве айретте къалдырды.
Бу – Челнокова сокъагъы. Бу ерде юксек къатлы биналар, эвлер сыранен ерлешкен, амма тарихий ядыгярлыкълар ёкъ. Сокъакънынъ сонъуна чыкъкъанда дюльбер дагъ бар. Онынъ ады «Лысая гора». Эгер бу дагънынъ тепесине котерильсен, шеэрнинъ дюльбер манзарасыны сейир этмек мумкюн. Биз къорантамызнен бу ерге байрамларда раатланмагъа келемиз. Сыныфдашларымнен походкъа барамыз.
Не ичюн бу дагънынъ ады Лысая?, чюнки бу дагъ эвельде чыр - чыплакъ, бир терек биле ёкъ экен. Йыллар кечкен, дагъджылар бу ерге нарат тереклери ашлагъан, шимди, о, яз-къыш ем-ешиль тура. Бойлеликнен о, Кефе шеэрининъ энъ корюмли ери олып къалды. Бу дагънынъ эвельки ады «Паша-Тёпе». Инкъыляптан эвель ялы кенарында дюльбер «Паша-Тёпе» павильоны ерлешкен ве анда шифалы сув ичмек мумкюн эди. Бу сувнынъ лезети Есентуки сувунен тенълештиргенлер. Сувнынъ адыны «Паша-Тёпе» къойгъанлар. Бу сув бутюнхалкъара сергисинде алтын медальге наиль ола. Дагънынъ тюбюнде археологлар устахане тапкъанлар. Бу устаханеде эмек алетлери япкъанлар. Эфсанеге коре, бу ерде Алтын орду ханы озюнинъ хазинесини сакълагъан.
Не къадар мен, озь шеэрим акъкъында чокъ бильсем, о къадар да озь шеэримден гъурурланам, севда олам, онынъ тарихыны бильмек ве огренмек меним ичюн буюк бахт.
Комментариев нет:
Отправить комментарий