Абдуллаев Асан     

Чамлы Озенбаш коюнинъ сакини Султание битам

https://youtu.be/FmYVYW5qZ2M

Къырым тылсымлы бир улькедир! Мен миллетимизни бу аджайып топракънынъ чокъракъ козьчиклеринен къыяслайым. Не ичюн десенъиз, чокъракъ суву ер астындан чешит маниялардан кечип дюнья юзюни корьген киби, миллетимиз де, асырлар бою, къыйынлыкълар, дертлер чекип, озь тилини, тарих ве урф-адетлеримизни сакълап келе. Медений озгюнлигимизни тамчы-тамчы сакълап кельген инсанлар бизим къартларымыздыр. Чокъракъ акъынтысынынъ инджи тамчыларындан бири меним Султание битамдыр.  Онынъ мешакъатлы аят ёлуны сизге беян этмеге истейим.

Абдулла къызы Султание битам 1940 сенеси Балаклава районынынъ Чамлы Озенбаш коюнде дюньягъа кельген. Чамлы Озенбаш кою тёпеликте ерлешкен ве ондан Уппа коюнинъ аджайып манзарасы ачыла экен. Койнынъ бутюн этрафыны чам дагъы къаплай. Койнинъ ичинде исе Уппа озенининъ агъызы бар эди. Онынъ ичюн койнинъ адыны Чамлы Озенбаш къойгъанлар. Бу кой гъайып олса да, эски сакинлерининъ хатыраларында сакъланып къалды. Бу ерде чешит тереклер, чегерлер сыкъ осе, оларнынъ арасында чам тереклерини де корьмек мумкюн. Чокъракъларынъ шувултысы, къушларнынъ назик сеслери бу ерни яраштыралар.

Эвель заманларда койлерде Азизлер сыкъ расткельген. Ойле бир чокъракънынъ тарихыны Султание битамнынъ 92 яшлы Васфие тизеси тариф эте.

Васфие бита: «Меним Азиме буюканам Уркустагъа Асан къартбабама акъайгъа чыкъкъан экен. Къартбабам, эвленмезден эвель, топракъ алып, уста тутып эв къурдыргъан. Яш къоранта янъы эвде яшайлар, оларнынъ балачыкълары ола. Бир кунь акъшам, буюканам баланы эмиздирген вакъытта, эв ичине беяз урбалы, гузель корюмли акъай-апай кирелер. Олар сайгъы иле селямлашып буюканама мураджат этелер: «Къызым, меним адым Эсат, апайымнынъ ады Бедрие. Биз дженк вакътында эляк олгъан ве бу ерде дефн олунгъан шеитлермиз. Сен яш келинчиксинъ, бильмезден топракъкъа черкеф сувлар тёкесинъ, юстюмизден таптап юресинъ, биз хорланамыз. Бу мусульманджылыкъкъа аит олмагъан бир шейдир. Хабер эт омюр аркъадашынъа, эвни чевирсин де авлакъча бир ерде къурсын. Сен де бу куньден сонъра Азизли Азиме адыны ташырсынъ». Буюканам саба къартбабама, олгъаны киби, эр шейни анълата. Къартбабам джамиге барып джемааткъа бу вакъианы беян эте. Бутюн кой халкъы буюканамларнынъ эвлери янына топланалар, айтылгъан ерни темизлейлер ве къоралайлар. Ондан сонъ инсанлар айтылгъан ерге келип ибадетлер япкъанлар, шу ерде акъкъан сув козьчиги да Азизлер чокърагьы олгъан»...

Девамы бар

 "Аиле дегерликлери-2023" ярышнынъ финалы     

 

"Аиле дегерликлери-2023" ярышнынъ финалы акъкъында репортаж

Курбанова Айсель

Къырымтатар халкънынъ несильден несильге кечкен асабалыгъы

    Къырымтатар халкъы озь тарихы, медениети, дюльбер адетлер ве аньанелер иле зенгин. Олар - эдждатларымыздан сакъланып къалгъан мирастыр. Аньанелерден бири – Къырымда усталар тарафындан ясагъан эшьяларына дикъкъат ве мукъайтлыкънен янашмасыдыр. Бунъа – аиле дегерлиги дейлер.

     Эр бир къорантанынъ озь дегерлиги бардыр. О дегерлик узакъ кечмишке далдыра, онен сыкъ багъда булунмагъа ярдым эте. Бизим къорантамызда бойле дегерлик – марамадыр ве мен онынъ тарихыны сизлерге ачыкъламагъа истейим.

     Айше къартанамнынъ тамырлары Ялта шеэрининъ Ай-Васыл коюнден башлана. Башкъа койлерге бакъкъанда, Ай-Васыл айрыджа эмиетлидир, чюнки мында къызлар тек токъумаджылыкънен огърашып, белли кетен безлер ярата эдилер. Сонъра миллетимизнинъ башына буюк фелякет тюшти. Бутюн халкъымыз сюргюн олунды. Эльмира къартанам да шу сырада эди. Узакъ Озьбекистанда Адамановлар къорантасы озь мукъаддесатны сакълап турдылар. Айше къартанам 1981 сенеси гъурбетликте вефат этти. Онынъ ишлери къыздан торунына, Зареманынъ къолуна кечип, ниает, Къырым-Ватанымызгъа авдет олундылар.



      Намаз къылгъан ве Къуран окъугъан Айше анасы ичюн къызы Эльмира (меним къартанам) эдие оларакъ марама азырлай. Онынъ устюни балалыкъта корьген ве акълында къалгъан ресимнен безете, о да, къырымтатар орьнегинен юкъулгъан явлукътаки ресимидир. Бойледже, «Толу» адлы марама нагъышлай. Толу мараманынъ орьнеги ачылгъан кестане ве сулюклерден ибарет. Оларнынъ манасы - инсангъа сагълыкъ, узакъ омюр, бахт тилемектир. Марама эки тарафтан ве, бош ер къалдырмайып, бутюнлей нагъышлангъан эшьядыр. Ондан гъайры, Эльмира къартанам оны украин халкъына аит олгъан «хач» («крестик») усулынен де нагъышлай. Шуны къайд этмек истейим ки, миллий нагъыш медениетинде буюк къыймет юзюм темсилине бериле. О, фельсефий манасыны ташып, аят къуванчы, кучь-къувет, акъыл ве икметни бильдире. Анасы бойле бахшышкъа пек къувана. Халкъымызнынъ къоркъунчлы заманда яшагъаныны козьде тутып, сиясий арекетлерни анълап, мараманы аман сакълай ве къулланмай. Себеби: Совет девлетинде атеизм пропагандасы алып барылгъаны.

      Айше ве Эльмира къартаналарымнынъ марамалары Зарема Мустафаеванынъ (Эльмира къартанамнынъ къызы) къорантасында сакъланып тура. Онынъ аилеси 1989 сене Къырымгъа келип, Багъчасарай шеэринде ерлеше. Чокъ вакъыт кечмей, Зарема къартанам къырымтатар нагъыш медениетини гъайрыдан тиклемек иле огъраша. О, «Марама» иджадий бирлигине кирип, биринджиден, миллий нагъыш акъкъында араштырув, теткъикъат ишлерини алып бармагъа башлай. Ишлернинъ нетиджелери 2013 сене «Докъузлыкъ» презентациясында, 2016 сене «Къырымнынъ орьнек аньанелери» Таврида орта музейинде акс олуна.

      Бойлеликнен, несиль-несильден сакъланып къалгъан дегерликлеринен берабер Айше ве Эльмира къартанамларнынъ нагъышчылыкъ усталыгъы аилемизни меракъландырды. Шимди анам ве тизелерим белли миллий нагъышны къулланып, эшьялар яраталар. Мен де олардан ибрет алып, яваш-яваш огренмеге башладым, чюнки бу мараманынъ тарихы мени даа да зияде айретте къалдырды. Бу шейнинъ тарихий икяеси – аилемизнинъ тарихыдыр.

      Эльбетте, бойле гузель урф-адетлер эр бир аиледе бар, Бизлер, яш несиль, озь медениетимизни, эдждатларымызнынъ мирасыны сакълап, огренип, оларны келеджек несиллерге теслим этмек керекмиз.

   "Аиле дегерликлери-2023" ярышнынъ финалистлери