Абильтарова Алина

Абдураман къартбабамнынъ куньделиги

Эр бир халкънынъ озь урф-адетлери, дегерликлери бар. Олар несильден-несильге кечелер. Къырымтатар халкъы къыйын ве джанавар сюргюнликни кечирди, амма озьгюнлигини бу куньгедже сакълап кельди.

Яш несиль къырымтатарларнынъ шимдики вазиетте озь халкъынынъ урф-адетлерини, дегерликлерини даа да чокъ урьмет этмек, сакъламакъ керек. Мына бойле къыйметликлеринден бири – Ислам динимиздир.

Къыйын алларда бизим къартбаба-биталарымызгъа Аллахкъа иман ярдым этти…

  

Бир кунь мен Айше битама мусафирликке кельдим.

Эвини джыйыштыргъанда козюме эски намазлыкъ расткельди.

«Бу кимнинъ?» - сорадым битамдан.

«Бу Абдураман къартбабанынъ Абильтар бабасынынъ намазлыгъы эди. Онъа энди 100 йыл. Абдураман къартбабанъ да бу намазлыкънен къуллана эди. Бакъ, арасында онынъ куньделиги де сакълангъан» - айтты Айше битам.

Абдураман къартбабамнынъ куньделикте озь

терджимейиалы язылгъан. Оны окъугъанда мен бир

вакъыт тарихке далдым, оны даа сизге икяе этмеге

истейим. 

Абдураман къартбабам

Биссмиляхи рахмани рахим…

Мен Джанкой районнынъ Тюп-Кенегез коюнде 1926 сенесинде догъдым. Бабамнынъ ады Абильтар, анамнынъ ады Ребия эди. Меним адым Абдураман. Анам 1940 сенеси 32 яшында Къырымда, бабам 1970 сенеси 76 яшында Озьбекистанда рахметли олдылар.

Абильтар къартбабам -
Абдураман къартбабамнынъ бабасы

Абильтар къартбабам. Хатидже битам торунларнен

Бизим коюмиз Джанкой районында энъ буюк сайыла эди.

 Онынъ ичюн бизим коюмизде татар семилеткасы бар эди. Эписи дерслер татар тилинде кече эди. Афтада бир дерс рус тилинден ве бир дерс рус эдебияты кечириле эди.

Коюмизде 2-3 рус къоранта яшай, олар да татар мектебине къатнай эдилер.

Бизим Калинина колхозымыз пек бай олгъан. Колхозымызда байрамлар, ярышлар кечириле тургъан. Эр байрамнынъ сонъунда куреш ярышы бизни пек къувандыра эди.

Колхозымызда чокъ богъдай берекети олгъан.  Колхозымыз эр бир къорантагъа бир «трудденьге» 13-14 кг. ашлыкъ бере эди. Шу маалледен де бизге украинлилер  чалышмагъа келе эдилер. Ялы боюндан адамлар бизге келип,  богъдайны алып ,бизге алма, джевиз къалдыра эдилер.Эр джума эртеси куню- оюнлар. Коюмизнинъ халкъы пек шенъ яшагъанлар.

1941 сенесининъ июнь  22-нде  дженк башланды. Немселер совет укюметине уджюм эттилер. Мобилизация башланды. Эр кунь 10-15 адам дженкке алынгъан. Коюмизде тек къадынлар, балалар ве къартлар къалды.О вакъыт меним бабам колхознынъ къойларыны Краснодаргъа айдады. Немселер кеткен сонъ, къайтарды.   1943 сенеси немселер коюмизге келип, чингене олгъан адамларны чукъургъа ташлап, силянен атып ольдюрдилер. Яхшы адамлар эди. Рахмет олсун джанларына. Зинеддин деген акъайнынъ бир огълу бостанда сакъланып сагъ къалды,экинджи огълу мусафирликке кеткен,  о да сагъ къалды.Фазыл деген кеманеджи шу куню койде олмагън, о да сагъ къалды. Онынъ къадыны ве алты баласыны атып ольдюрелер. Сонъ о яшлар гвардиясына хызмет этмеге кете. Анда да рахмет  ола.   1944 сенелернинъ башында бизни немселер окоп къазмагъа алып кеттилер.18 яшларда эдик. Воинкагъа якъын Монастыр деген бир кой бар эди. Анда немселер тахтадан бир балабан бараклар  ясагъан.Бу лагерьге бизни  къападылар. Къызлар ичюн баракълар да бар эди. Олар айры эди.Бизни, огълан балаларны, танъ аткъанда алып кете эдилер. 200-адам стройгъа тизип,эки конвой огде,эки артта -  бизим артымызда…Чокъурларны къаза эдик. Къар ягъса да, ягъмур ягъса да, сабагъадже къазып  битиреджексинъ.Къызлар экинджи линияда къазалар.
   Сонъки  учь куньден берли бизни нечюндир лагерьден чыкъармадылар.Эр бир ер тютюн басып кетти.3-нджи куню къаранлыкъ тюшкен,  къапыларда конвой екъ , чыкъыш ачыкъ олгъаныны дуйдыкъ. Шундай 2 ай 12 кунь лагерьде булундыкъ.Андан кетип, 30 км узакъ ёл юрип, Джанкойге якъынлаштыкъ.Саба ачылгъаныны беклеп отурдыкъ. Ёллар толу обоз. Узакъ ёл юрип,озь коюмизге келип чыкътыкъ.Совет ордусы кельди. Янъы баштан джедвельде олгъан кимлер бар, кимлер ёкъ, кимлер къайда, немселернинъ не япкъанларыны - эписини сораштырдылар.
   1944 сенесининъ апрель айында бизлерни военкоматкъа чагъырдылар. Яшлар гвардиясына хызмет этмек ичюн комиссия эттилер. Комиссия эр кесни къайтарды. Ярын саат 10-да кельмек кереклиги акъкъында повестка берди.         Экинджи куню кене де Яш Гвардиягъа кельдик. Беклеп отурдыкъ. «Отправка» не вакъыт оладжагъыны бильмейип, чокъ вакъыт отурып бекледик. Уйледен сонъ, саат 2- къарарлары эди, бизге бир шейни анълатмайып, башлыкълар бизни эвге къайтардылар. Шундан сонъ бир вакъыткъадже койде яшадыкъ.

 17 майыс куню. Кунь къавушкъан сонъ, машиналарнынъ  сеслери эшитильди.15-20  3 тонналыкъ машина келип, НКВД штабынынъ алдында  токътадылар. Ярым сааттен сонъ койден чыкъып кеттилер.       18 майыс куню саат 4-те, янъы саба даа ачылмай эди.Къапыгъа такъылдадылар.Бабам турып чыкъса,эки солдат къапыда тура экен:  «Турынъыз, кочесинъиз экен. Сизге срок» - дегенлер. Бабамыз келип, бизлерни юкъудан уятты. Не япаджагъымызны,не оладжагъыны бильмейип, шашмалап къалдыкъ. Эки солдат къапыда автоматларнен  бизни беклеп отура эдилер.   Эвден чыкътыкъ. Бизлерни догъру штабнынъ алдына айдап бардылар. Акъшамдаки машиналар тизилип бизни беклеп тура. Машиналар толгъанынен, бизни Къалай станциясына кетирдилер.             Анда мал ташыгъан вагонларгъа юкледилер. Вагон толгъан сонъ, къапысы къапалды. Эр вагонда эки конвой. Бизни къайда алып бараджакъларыны ич ким бильмей. Олардан сорасанъ, олар «Не знаю» - дейлер.

Зор  къыйынлыкъларнен бир айлыкъ ёлны кечип, бизни Озьбекистангъа Кермен деген станциягъа алып кельдилер. Бизлерни озьбек арабалары бекледилер. Биз озь шейлеримизни арабагъа къойып, озюмиз джаяв  арабанынъ артындан Нарпай деген савхозгъа барып 2-нджи отделениягъа тюштик. Анда «заключенныйлер»  яшагъан отделениясы олгъан. Оларда бойле 8 отделениясы: 6 отделениясы памукъ, маллылыкъ ве багъчалыкъ отделениялары бар экен.Бир адам бизге келип: «Ким мал отделениягъа бармагъа истей?»-деп сорады. Биз 10-15 къоранта язылдыкъ. Анда сыгъырлар, къойлар, чочкъалар бар экен. Бизден эвель  мында полякларны кетирген экенлер. Бабам бир туркмен тюремджинен къой бакъты. Биз  Шамильнен  экимиз чобанлыкъ яптыкъ. Назмие къардашым бостанда чалышты.Анамны конторагъа джыйыштырыджы оларакъ алдылар. Эмине къардашым пек яш эди. О,сонъ мектепке барды. 10 къоранта бир анбарда яшадыкъ.1945 сенеси Абильнар къардашым кечинди. 1941 сенесинде бабам Къатидже деген бир  къадынгъа эвленди. Оларнынъ Эмине деген къызы олды. Биз анамдан учь огъул, бир къыз къалдыкъ: мен, Назмие, Абильнар ве Фарыкъ. Анам ольгенде Фарыкъ къардашым 6 айлыкъ бала эди. Эпимиз комендант режиминде яшадыкъ.1944-1953 сенелери чобанлыкъ яптым.1953сенесинде бир вакъиа олып кечти, Самарканд шеэринде  манъа операция яптылар. Чобанлыкъны ташладым. Чобанлыкъ япкъанда яхшы чалышкъаным ичюн бир йыл бир къой, экинджи йыл -эки къой берген эдилер.Операциядан сонъ енгиль иш бермек керек деп, учеткъа къойдылар. Ондан сонъ бухгалтериягъа оттим.Сонъ бухгалтер олып 10 йыл чалыштым. Мудир  мени яхшы корип, тавукъ фирмагъа авуштырды. 7 йыл анда чалыштым. Яхшы чалышкъаным ичюн бир тенеке медаль бердилер.1986 сенеси пенсиягъа чыкътым. 1978 сенеси аркъадашымнен раатлыкъ отпуск алып, бир айгъа Къырымгъа кеттик.1989 с. кичкене огълум Къырымгъа Джанкой районынъ Заречное деген коюне кочип кельди. Буюк къызым Фера Сары-Башкъа кельди, ортанджы огълум 1992 сенеси Заречное койге кельди.1990 с. мен кочип кельдим. Эвимизни саталмай  Озьбекистанда бир йыл отурдыкъ. Шимди кичик  огълум Аблямитнен отурамыз. Эки огълум бир къызым,8 неварам бар.Озьбекистанда  анам,бабам,эки къардашым рахмет олдылар. Кичик къардашым Фарыкъ Озьбекистанда къалды.

1993-те койдешлер корюшюви олып кечти. Бизим коюмизни Палегон япкъанлар. Коюмизде бир вакъытлары балабан мезарлыкъ олгъан. Андан бир шей къалмагъан. Къырымгъа къайтып кельгенимизни ич ким беклемей эди. Аллах ярдымынен къайталдыкъ. Аллах Тааля джумлемизге сагълыкъ, селяметлик, тынчлыкъ берсин. Дюньямыз тынч олсун.

Мен 1949 сенеси Зера деген къызгъа эвлендим.1999 сенесинде алтын тоюмизни къайд эттик.

Бу дефтерде язгъанларымны гъайып этменъиз. Озюм савлыгъым ёкъ. Бунынънен сёзюмни битирем.

Меним адресим: Джанкой районы, Заречное кою, Кошевой сокъагъы 9 эв.       

 Абильтаров Абдураман.         09.04.2004. 

      

Ишнинъ макъысады ве актуаллиги: Сюргюнликке огърагъан халкьымызнынъ фаджиасы, яни къартбабаларымызнынъ, къартаналарымызнынъ омюр тарихыны ачыкъланмасы. Келеджекте миллетимизнинъ, медениетимизнинъ, эдебиятымызнынъ къарт инсанлар иле, таныш олувы.










Абильтарова Алина

ученица 7 класса

МБОУ«Средняя общеобразовательная школа №44» 

____________________________________________

АИЛЕ ДЕГЕРЛИКЛЕРИ-2020

Аджиметов Эмин

Къартанамнынъ омюр тарихындан: Касымова (Борбан) Гулюмсер Мустафа къызы



Меним адым Аджиметов Эмин Арсен огълу. Мен 9 яшындам. Мен Буюк-онлар къасабасында Гаспринский адындаки миллий мектебининъ 3- сыныфында окъуйым. Сизге озь аилемнинъ тарихыны багъышламагъа истейим. Бу икяе меним бабамнынъ Ветание тизесининъ адындан айтыла. Буюрынъыз. 

Меним анам, Борбан Гулюмсер, 1928 сенеси майыс 5-де Къырымнынъ Алушта районындаки къаяларнен сарылы, янашасында исе мас-мавы денъиз, аджайип Тувакъ коюнде догъды.

Аиледе биринджи эвлятнынъ къыз бала олмасы, ана-бабасына Мустафа ве Гъафуреге Алланынъ энъ буюк бахшышы эди.

Анам он яшыны толдургъанда, къартанам экинджи кере аиле къурды. Комеч Усеин анама огей баба олса да, оны пек урьмет этер эди.

1941 сенеси, дженк башлагъан йылы, анам алтынджы сыныфны битирди. 1942 сенеси оккупация девиринде, койнинъ ватанпервер коммунистлерини Комеч Усеин ( Демерджи кой шурысынынъ реиси), Сары Аппазны, Ксения къадыны (Демерджи кой шурасынынъ иштиракъчилери), Арабаджы Кязими (Шума кой шурасынынъ реиси) ве дигерлери партизанларгъа ярдым эткенлери ичюн, Алуштанынъ апсханесине къападылар. Эки айдан сонъ Алушта-Ялта арасында оларны аттылар.

Меним анам да бабасынен берабер партизанларгъа аш алып барды.

Бир кере Демерджи койнынъ этрафында немселер озьлерининъ ольген солдатыны таптылар. Бутюн коммунист аилесини койнынъ кенарына йыгъдылар ве ольдюрмеге истедилер.

Анамнынъ аилеси де шу ерде озь къарарыны беклеп турдылар.Анам бу дюньянен сагълыкълашып, о бир дюньягъа азырланып, бильген дуваларыны окъуп тургъанда, онынъ янына немсе келип: «Не турасынъ, эвге кет!»- деди. Анам къоркъусындан бир шей анъламайып, джемаат къайда, оларны ольдюрип къайда алып ташладылар, не ичюн мен сагъ къалдым деп, тюшюне-тюшюне эвге къайта. Онынъ къаршысына къартанам: «Къызым, джаным»,- деп агълап чапа.

Меселе шундаки, немсенинъ джебинде тезкере таптылар: «Бу дженктен бездим. Меним ольгеним ичюн бир кимсени къабаатламайым». Бу себептен бутюн джемаатны азат эттилер.

1944 сенеси халкъымызнынъ алына тюшкен фаджиа - сюргюнлик нетиджесинде анам озь аилесинен (анасы Гъафуре, Гулизар къыз ве Эскендер огълан къардашлары) Демерджи койден Озьбекстаннынъ Ташкент виляетиндеки Орта-Чирчик районынынъ Ангрен шеэрине кетерилип быракъылды. Къартанам багъ-багъчаларнынъ устасы оларакъ, бираздан озь аилесини Той-тепе шеэрининъ «Горняк» совхозына кочюрди. Меджбурий спецкомендант незаретине къоюлгъан ильк вакъытларда анам къара топракъ ве багъ-багъчалыкъ ишлеринде чалышты. 

19 яшында олгъанда анам шу койде ускютлю Касимов (Хасим) Бекир адлы, арбий хызметтен («трудармия») къайткъан, ишкир адамнен омюр тизди.

Чешит аят агъырлыкълары корюп, 1969 сенеси къадар беш баланен Той-тепе шеэринде яшадылар, эв къурдылар. Бабам яхшы иште чалышты. Озь Ватангъа къайтмагъа тырышып, 1969 сенеси аилемиз Къырымгъа кочип кельди. Акъмесджит (Симферополь) шеэрине Ключи койден бир эвчик сатып алдылар. Октябрьнинъ 10-нджы куню Акъмесджит шеэрнинъ биринджи локъсаханесинде чокъ-балалы къорантада кендже эвлят дюньягъа кельди. Къырымда догъгъаны ичюн, бабам баланынъ адыны Ветание къойды. О, кичкене балачыкъ мен эдим.

Аилемиз 1970 сенесине къадар ерли акимиет къапыларыны ресмийлештирмеге ве тынч яшамагъа имкян олмады: учь айлы баланен аилемиз эвлерини быракъып, милициялардан къачып, яры геджелерге къадар орманёлакъларгъа (лесополосаларгъа) сакъланып юрды.

Январьнинъ 12-де 1970 сенеси Акъмесджит районында махкеме олып кечти. Сатып алгъан эвини къайтармакъ ве паспорт къаиделерини бозгъан деген ясама къабаат (нарушение паспортного режима) къарары чыкъарылды. Бир афта ичинде Къырымдан чыкъып кетмек муддети берильди. Аилемизни, къышта 5-7 градус сувукъта, Къырымдан сюргюн эттилер.

Ойле къувгъанлыкъларгъа ве хорлукъларгъа къалып, нетиджеде аилемиз Озьбекистангъа къайтмагъа меджбур олды. Бу себептен анам тюркю язды. Вакъыт кечкен сонъ, бу йыр – халкъ йыры сайыла.

Январьнынъ он экисинде
«Эвни бошат»,- дедилер.
Алты бала, кучюги учь айлыкъ,
Эвден сюргюн эттилер.

Гедже-куньдюз чамурларда
Койден койге юремиз.
«Аллачыгъым, не оладжакъ»,-деп
Сырымызны сёкесиз.

Эй, Ярабби, сен вар экен,
Кимлерге ялварайым.
Недир меним мушкюль алым,
Балаларым, не япайым!...

МБУТ «И.Гаспринский адында 

Октябрьское 3-мектеби»

3-а сыныф талебеси

Аджиметов Эмин

__________________________________________

АИЛЕ ДЕГЕРЛИКЛЕРИ-2020

  

Тантана Эльзара

Учуджы Курош Умер 

Къырымтатар халкънынъ ичирисинде пек чокъ дженк вакъытында яш йигитлер совет ордугъа кеткенлер, урушларда озь къуветлерни, Ватанымызгъа севгисини косьтердилер. Эр бир къорантанынъ ичирисинде озь джанлы тарихи бар. Фукала Музафар дедемнинъ айлесининъ тарихисинен менде меракънен таныш олдым.

Курош Умер Халиль огълу акъкъында хатырларлар топламакъ ниет эттим. Курош Умер Халиль огълу анамнынъ Райле буканаснынъ догъмуш агъасыдыр, Музафар дедемнинъ даисидир.
Райле къартанам Умер деде акъкъында бильген вакъиаларны тарифленди, фоторесимлер ве весикъалар косьтерди. 

Весикъаларнынъ арасында арбий билети сакъланып къалгъан. Онынъ арбий билетинде бойле язылар бар: «…Звание: сержант. Военную присягу принял 10.V.1941г. при Тамбовской авиашколе. Квалификация: пилот.»

Сараргъан ве ипрангъан алда, лякин пек къыйметли малюматлар бильдирген «Книжка учета усвоения летной программы курсантом Курош У.Х. 1 звена 2 отряда 1 эскадрильи. Тамбовская Военная авиационная школа 1943г. Инструктор-лейтенант».

Бу китапчыкъта тасдикълангъанына коре, Курош Умер буюрылгъан вазифелерни «яхшы» ве «аля» бааларнен эда эткен.

Райле къартанамнынъ хатырларлары:

-Бизим хорантамыз Ускут коюнде Аркахар мааллесинде яшай эди. Бабам Курош Халиль 1888 сенелери, анам исе Сары Билял Мумине 1894 сенелери дюньягъа кельдилер. Олар буюген сонъ хоранта къурдылар.

Бизим хорантамызда 5 бала бар эди: 

Умер агъам-1920 сенеде

Фадьме аблам-1921 сенеде

Али агъам-1925 сенеде

Гейгъане аблам- 1928 сенеде 

Мен, Райле 1930 сенеде дюньягъа кельдикъ.

Умер агъам 1934 сенеде Ялта шеэриндеки педагогик техникумына окъумагъа кирди ве 1937 сенеси техникумны битирди. Ялта педагогик техникумында окъугъан вакъытында, агъам бир къызнен фоторесимге тюшти. Бу фоторесимни алып эвге кетирди, анама-бабама косьтерип : «Бу меним бегенген къыз. Армиядан кельген сонъ, бу къызгъа эвленмеге макъсадым бар» - деди. Лякин такъдир экисининъ омюр ёлуны бир ерге кетирмеди.

1939 сенеде Курош Умер Керчьтеки аэроклубда учуджы зенаатына окъуды ве шеадетнаме алды.

Окъугъаны битирмеген вакъытында ордугъа чагъырылды. Орду хызметини одеген вакъытта Тамбов шеэрининъ Арбий учуджылар мектебинде окъувыны девам этти. Тамбов шеэринден бир къач мектюп кельди. Къорантасы шу мектюплерге пек къувана эди. Сонъки кере мектюпни 17- майыс куню 1944 сенесинде алдылар. Амма ондан сонъ экинджи куню, яни 18-майыста 1944 сенеде, бутюн къырымтатар халкъны сюргюн эттилер.

Курош Умер Ардатово шеэринде аэропортта учуджы олып ишледи. Онда да къоранта къурды, апайынынъ ады Шура эди. Бизни Къырымдан кочюргенлерини эшиткен сонъ, агъам апайына:
-Мен барып къорантамызнынъ къайсы ерде олгъаныны къыдырып тапмакъ керегим, -деди. 

Айлесини къыдырмакъ макъсадынен, Умер къартбабам апайынен сагълыкълашты ве эвден чыкъып, поездге минди. Куйбышев станциясында койдешлерни расткетирди, оларнынъ ярдымынен «Пятилетка» совхозына келип озъ айлесини тапты ве пек къуванды.

Умер къартбабам Янгиюльде торнаджы олып чалышты. Шура ингемизни де янына чагъырып алды.

1968 сенеде Къырымгъа Воинка къасабасына вербовканен язылып кочькен къардашларымызнынъ яшайышларыны келип бакъты. Умер къартбабам озю истегинен ве апайнынъ разылыгъынен Воинка къасабасына кочип кельди.

Чыкъкъанда озь догъмушларгъа айтып чыкъты:

-Мен барып, ёл ачайым. Бизден сонъ эпинъиз келирсиз,-деди.

Умер къартбабам озюнинъ акъчасынен сатын алгъан эвде яшады. Лякин къартбабам ве онынъ апайыны алты йыл прописка япмадылар. Ниает, учуджы олгъаны ичюн весикъаларыны косьтерген сонъ, прописка яптылар. Агъам ишке кирди ве 1980 сенеде нефакъагъа чыкъты. Шура ингенен экиси де алчакъ гонъюлли ве эмексевер инсанлар эдилер.

Лейла Хырхара

Ускут огълу Курош Умер

Ускут огълу Курош Умер,
Ватанына садыкъ эди.
Он дёрт яшта алды унер:
Оджа, торнаджы, учуджы.

Керчьнинъ ава лиманында,
Окъув юртуны битирди.
Бинъ докъуз юз къыркъ сенеде,
Арбий хызметке киришти.

Онынъ буюк авеслиги
Ве макъсатлары бар эди:
Ватанында хызмет этмек,
Ве яш несильни огретмек.

Къысмет ойле олды онъа
Узакъларда ишлемеге.
Тамбов ава лиманында
Арбий борджун одемеге.

Дженк эткен Курош Умер,
Сюргюн эттилер миллетни.
Янгиюльде тапты Умер
Къардашларны, койдешлерни.

Йигирми эки йыл кечти,
Озьбекистан тарласында,
Гонъюлленип, Умер кочьти,
Озю догъгъан мекянына. 

Шура ингем 1996 сенеси вефат этти, Умер къартбабам 12.05.1998 сенеси Воинка къасабасында козьлерни эбедий къапатты. Алла рахмет эйлесин. Лякин бу мераметли инсанлар бизим хатырамызда эдебий яшайджакълар. 

Тантана Эльзара

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Воинский учебно-воспитательный комплекс» муниципального образования Красноперекопский район 

8 класс

_____________________________________

АИЛЕ ДЕГЕРЛИКЛЕРИ-2020

Билялов Эльвис Къартбабам – меним гъурурым

Презентацияны ачмакъ

Билялов Эльвис

Къартбабам – меним гъурурым

Кечмишсиз келеджегимиз екъ…

    

 Эр бир инсан озь тамырларыны бильмек борджлу, чюнки бу онынъ тарихы, гъуруры  ве таянчы. Къоранта инсан ичюн пек муимдир. Шимди чокъ языкъ ки, адамлар озь шеджереси акъкъында аз билелер. Мен озюмнинъ яш чагъыма  бакъмадан,  бу меселенен  пек меракъланам. Меним къартбаба-деделерим  акъкъында малюматны анам ве битамдан эшитип, акъылымда тутмагъа тырышам. Бу ишимде буюк шеджеремизнинъ тек бир  къысымыны айдынлатмакъ истейим. 

      

Дюньяда кимсе  озь-озюнден пейда олмай. Эр инсаннынъ ана-бабасы, къартана-къартбабасы бар. Анълашылмагъан дуйгъуларны, хусусиетлерни, чизгилерни бизге берген адамлар акъкъында не билемиз? Бу суаль несиллерни эр даим меракъландыра эди. Буны бильмемезлик - инсаниет ичюн буюк етишмемезликдир. Мени даима бир меселе эеджанландыра: мешур инсан дегиль де, адий, амма яхшы, сой-сопкъа  таянч олып яшамакътыр. Бойле инсан мен ичюн – анамнынъ бабасы - меним Эскендер къартбабам.  

   

Къартбабам Зеваев Эскендер Асанович  1948 сенеси майыс 13 халкъымыз сюргюнликте булунгъан узакъ  Русиенинъ Пермь виляетининъ Иньва адлы еринде Зеваев Асан  ве Усеинова Эсманынъ чокъбалалы къорантасында дюньягъа кельди. Бир къач йылдан сонъра, оларнынъ къорантасы сой-акърабалары тюшкен Узбекистаннынъ Мархамат коюне авуша. 

Дженктен  сонъ пек агъыр ве къыйын йыллар эди. Алты баланы осьтюрмек, аш-сувларыны еткизмек къолай вазифе олмагъан.  Къартбабамнынъ  ана-бабасы сабадан акъшамгъаджа чалышмагъа меджбур экенлер, оларнынъ балалары исе шу вазиетте четте къалмагъанлар: айван бакъкъанлар, бостанда чалышкъанлар ве, бойлеликнен ачтан ольмейип, аякъкъа тургъанлар.

   

Къартбабам Мархамат шеэрининъ орта мектебинде буюк истекнен окъугъан. Онынъ  севимли фенлеринден бириси кимья экен. Онунджы сыныфны битирген йылы Андижан мединститутына кирмек ичюн имтиан бере ве бутюн сынавлардан мувафакъиетли кече. Бойлеликнен, омюринде янъы девир  - студентлик йыллары башлана. 

Та балалыкътан эким олмакъ арзусынен яшагъан къартбабам макъсадына иришкенинден пек мемнюн къала. Лякин, бу яры ел эди.  Даа огде алты йыллыкъ тасиль, илим сырларыны менимсимек киби вазифелер тура эди.  Къартбабам омюр сынавларындан яхшы кечти. Вакъытыны аджымай окъуды, араштырды, тиббият илимине аит бутюн рисале ве китапларны гедже-куньдюз окъуп, огренмеге тырышты. Къыскъасы, эр вакъыт онынъ элинден китап тюшмеди. Атта язлыкъ татиль куньлеринде де, озю яшагъан райондаки хастаханеге барып, теджрибели экимлернен берабер олды. Ниает, студентлик девири де кериде къалды. Къартбабам алий окъув юртунда яхшы окъып, студент акърандашларына орьнек, ибрет олды. 

Бунынъ ичюн де институтнынъ ректораты оны алий окъув юртунда ишке алып къалмакъ истеди. Бойле теклифке о разы олмады. Бир къач амелий иште озюни сынап, сонъ бир къараргъа келеджегини айтты. Эм ойле де япты. Институтны аля ишаретлеринен битирип, 1972 сенеси Мархамат район меркезий хастаханесине ишке келе. Къартбабам, озюнинъ ильк фаалиетини адий педиатр оларакъ башлады. Яш эким мында дерт йыл чалышып, теджрибе топлады, урьмет-сайгъы къазанды. Бундан сонъ институтнынъ елланмасынен эки йыл Ташкент тиббият институтынынъ ординатурасында окъуды.

 Оны мувафакъиетнен битирген сонъ, Андижан тиббият институтында ассистент оларакъ чалышып башлады. Бунынънен берабер ильмий ишнен де огърашты. 1981 сенеси Эскендер къартбабам Москва педиатрия ильмий тедкъикъат институтына окъумагъа кирип, оны 1984 сенеси  мувафакъиетнен битире. О мында «Балаларда идиопатик пурпур олгъанда антигенлернинъ гистоуйгъунлыгъынынъ клиник эмиети» деген мевзуда намзетлик ильмий ишини язып битире ве оны къорчалай.

 О девирде СССР Медицина илимлери  академиясынынъ танылгъан академик ве профессорлары къартбабамнынъ къорчалагъан мевзусына буюк къыймет кеселер. Яш алим 1984сенеси Андижан тиббиет  институтына ишке кельди ве балалар хасталыгъы кафедрасында доцент оларакъ чалышып башлады, ве докъуз йыл девамында  бу институтта студентлерге дерс берди.

  

Къартбабам 1977 сенеси  акъыллы, назик ве дюльбер Джеваер адлы  къызнен таныш ола ве онен къоранта къура. Олар татлы-муаббет яшагъанларына аман-аман 43 йыл толаджакъ. Шу къорантада 3 бала догъула: эки къыз  ве бир огълан. Оларнынъ ортанджы къызлары – Сакине – меним анам, къартбабамнынъ севимли къызы.

  

1992 сенеси къартбабам къорантасынен Къырымгъа коче. Бойле бильгили, алчакъгонъюлли, буюк амелий теджрибеге малик олгъан инсанны мааллий идарелер ишке къабул этмемек ичюн бутюн маниаларны япмагъа тырыштылар. О иш къыдырып, чокъ тешкилятларгъа къатнады, ве ниает Джанкой меркезий хастаханесине ерлешмеге мувафакъ олды. Хасталыкънынъ себебини бельгилев болюгинде етекчи мутехассыс оларакъ 2018 сенесине къадар чалышты. 

Чалышкъан ери яшагъан Къамаджы коюнден эппейи узакъта. Эр куню ишке барып кельмек кучь олгъанына бакъмадан, чокъ йыллар девамында къатнап чалышты. Шимди къартбабам нефакъада, амма эп бир Джанкой шеэринде ерлешкен «Гемотест» адлы клиникада чалыша. Япкъан ишини пек севе. О, алий категориялы экимдир. Тиббият илимлери намзети. Макътанмагъа, озю акъкъында чокъ айтмагъа да севмей. Ишини инсафлы ве буюк севиеде беджергени ичюн, къартбабам  чокътан-чокъ алий ярлыкъларнен мукяфатланды.

Буюк теджрибеси олгъаны, чокъ йыллар девамында тиббият саасында чалышкъаны ичюн «Эмек ветераны» медалинен мукяфатланды.  Амма, о, «меним энъ буюк мукяфатым – меним балаларым» деп айта. Къартбабамнен битам акъыллы, эмексевер ве ветанпервер балалар осьтюрдилер, эписи алий малюматлы. Баллары  да  озь ана-бабасынен  эр даим гъурурланалар.

  

Къартбабам шимди де чокътан – чокъ китап окъуй, онынъ зенгин китапханеси бар. Яшлыгъындан футболнен меракълана эди, бутюн командаларынынъ адларыны акъылында тута. Бош вакъыты олгъанда, баарь  ве яз куньлеринде балыкъ тутмагъа авеслене. Шахматнен огъраша. Бутюн Къырымны айланып сеяатта булунды. В.Высоцкийнинъ тюркюлерини динълемеге севе. Къартбабам бойле джиддий ишине бакъмадан, шакъа-къората севген бир инсандыр. О чокътан-чокъ лятифелер биле, эр вакъыт оларны айтып, бизлерни кульгюге далдыра.

    Мен татиль куньлеримни къартбабамнен кечирмеге севем. О аджайип субетдеш: онынъ айтып берген меракълы вакъиаларны, чешит тюрлю ильмий малюматны дикъкъатнен динълейим ве огренем. Бутюн шейни тафсилятлы анълатмагъа тырыша. Эр вакъыт онынъ сабырына шашам: юзьлернен, бинълернен меним суаллериме джевап берип, ич бир вакъыт «мен бильмейим» демеди. Къартбабам окъувымда, спортта меним мувафакъителеримнен меракълана. Къартбабамны мен озюмнинъ устазым сайам. 

Онынъ севгиси, мераметлиги, дикъкъаты манъа даима ярдым эте. Мераметлик – къартбабамнынъ эсас чизгисидир. О озю эр кеске ярдым этмеге ашыкъа, мени де бунъа огрете. Къартбабамнынъ янында мен озюмни тынч ве раат сезем. Онынъ къыйметли тевсиелерини акъылымда тутмагъа тырышам. Омюрни, яшайышны, адамларны, озь къорантасыны севген бир инсандыр.  Биз де оны пек севемиз, урьмет этемиз, къорчалаймыз!

  

Къартбабамнынъ омюр елу бизлер ичюн буюк нумюнедир. О, шеджеремизнинъ энъ улу векиллеринден бири, бизим гъурурымыздыр. Япкъан иши ич бир вакъыт унутылмаз.

 Мен эминим ки, бизим балаларымызда ве торунларымызда да, ана-бабагъа, халкъымызгъа, Ватанымызгъа сынъырсыз севги эр даим яшайджакъ!

  

Билялов Эльвис

5 сыныф талебеси 

МБОУ «Алма-Тархан 2-номералы орта умумтасиль мектеби» 

Багъчасарай районы

______________________________________________

АИЛЕ ДЕГЕРЛИКЛЕРИ-2020

Абдуллаева Эдие

ГЮГЮМ

Эр бир къорантанынъ бир де бир дегерлиги бар. Бу къоранта ичюн къыйметли бир несне: марама, Къоран, джезве, китап ве даа башкъа бир шей. Бу шейлер эдждатларымыздан къалгъан ве хатыра олып несильден несильге кече.

Бизим къорантамызда бойле дегерлик – гюгюм. Гюгюм аилемизнен берабер сюргюнликте олып, кене Къырымгъа къайтып кельди.

Меним къартбабам Судакъ районынынъ Ворун-коюнде догъды.

Къартанам - Лятифе Сейтлер районындаки Сейтлер-Вакъуф, шимдики Нижнегорский район с. Разливы, коюнде догъды. Къартанамнынъ анасы ве къартанасы Айше бу гюгюмнен чокъракътан эвге сув кетире эди. 

18 майыс сабасы аскерлер къапуларны къакъып: "Ачынъыз, сизни Къырымдан чыкъарамыз,»-дедилер. Автоматларнен къоркъутмагъа башладылар.

Шашмалап, не олгъаныны анъламайып, козьлерине не корюнди оны алдылар. Сув ташымагъа гюгюмни алдылар. Энъ кереги аш: богъдай, мысырбогъдай, ун комюли эди!

Къартанамнынъ дайысы дженкте эди. Он беш дакъкъада эвден чыкъардылар. Сейтлерде вокзалгъа кетирип вагонларгъа юклеп, бельгисиз якъларгъа алып кеттилер. Йигирми куньден зияде ёл юрип Озьбекистангъа кельдилер. 

Ел бою станцияда сув олса, чапып барып гюгюмни толдура сонъ вагонларда эр кеске сув берир эдилер. Бу гюгюмни сакъладылар. Ойле даа къулланалар. Къартанам гюгюмге сув толдурып ашханеге къоя ве ондан сув иче. О, дей: «Гюгюмде тургъан сувнынъ дамы башкъа ола.»

Ойле этип Озьбекистаннынъ Мырзачёль районынынъ Первомаец 2. деген ерде яшадылар.

Рефат къартбабамны 18 майыста Судакъ районы Ворун коюнден чыкъардылар. Олар Молотовская область Красновишерский район Березники коюне тюштилер. Андан 1956 сенеси Озьбекистаннынъ Мырзачёль районынынъ с. Первомаец коюне кельдилер. 








Къартбабам Рефат ве къартанам Лятифе 1954 сенеси январь 4 куню эвелендилер. Оларнынъ дёрт баласы олды: эки огълан ве эки къыз.
Къарт къартанам Айше оларнен яшар эди. 1977 сенеси 16 июнь-куню Къырымгъа кочьтилер. Вишенное, эвельки Мушаш, коюнде ерлештилер. Аиле дегерликлерни сакъламакъ керек ве несильден несильге къалдырмакъ керек, чюнки олар кечмиш акъкъында хатыраны сакъламагъа ве эдждатларымызнынъ бизим бугюнимизге къошкъан иссесини бильмеге, оларнынъ къыйметини анъламагъа ярдым этелер.

 Яни бу несне козьге корюльмеген йип оларакъ кечмишни, бугюнни, келеджекни багълай. Бизде олгъан шейни сакълап, эдждатларымызнынъ тарихини огренип, келеджек несильге къалдырмакъ, айтмакъ керек.

Адамнынъ омюри чокъ чешит шейлернен багълыдыр. Базылары изсиз ёкъ олалар, базылары исе махсус къыйметли ве аиле дегерлиги олалар. Менимдже, айны шу дегерлик бири-биримизни якъынлашмагъа ве бирлешмеге ярдым эте.

ВИШЕННОЕ КОЮ

УМУМТАСИЛЬ МЕКТЕБИНИНЪ

9  СЫНЫФ ТАЛЕБЕСИ

АБДУЛЛАЕВА  ЭДИЕ

ВИШЕННОЕ КОЮ

УМУМТАСИЛЬ МЕКТЕБИНИНЪ

9  СЫНЫФ ТАЛЕБЕСИ

АБДУЛЛАЕВА  ЭДИЕ

__________________________________________

АИЛЕ ДЕГЕРЛИКЛЕРИ-2020