Абильтарова Алина

Абдураман къартбабамнынъ куньделиги

Эр бир халкънынъ озь урф-адетлери, дегерликлери бар. Олар несильден-несильге кечелер. Къырымтатар халкъы къыйын ве джанавар сюргюнликни кечирди, амма озьгюнлигини бу куньгедже сакълап кельди.

Яш несиль къырымтатарларнынъ шимдики вазиетте озь халкъынынъ урф-адетлерини, дегерликлерини даа да чокъ урьмет этмек, сакъламакъ керек. Мына бойле къыйметликлеринден бири – Ислам динимиздир.

Къыйын алларда бизим къартбаба-биталарымызгъа Аллахкъа иман ярдым этти…

  

Бир кунь мен Айше битама мусафирликке кельдим.

Эвини джыйыштыргъанда козюме эски намазлыкъ расткельди.

«Бу кимнинъ?» - сорадым битамдан.

«Бу Абдураман къартбабанынъ Абильтар бабасынынъ намазлыгъы эди. Онъа энди 100 йыл. Абдураман къартбабанъ да бу намазлыкънен къуллана эди. Бакъ, арасында онынъ куньделиги де сакълангъан» - айтты Айше битам.

Абдураман къартбабамнынъ куньделикте озь

терджимейиалы язылгъан. Оны окъугъанда мен бир

вакъыт тарихке далдым, оны даа сизге икяе этмеге

истейим. 

Абдураман къартбабам

Биссмиляхи рахмани рахим…

Мен Джанкой районнынъ Тюп-Кенегез коюнде 1926 сенесинде догъдым. Бабамнынъ ады Абильтар, анамнынъ ады Ребия эди. Меним адым Абдураман. Анам 1940 сенеси 32 яшында Къырымда, бабам 1970 сенеси 76 яшында Озьбекистанда рахметли олдылар.

Абильтар къартбабам -
Абдураман къартбабамнынъ бабасы

Абильтар къартбабам. Хатидже битам торунларнен

Бизим коюмиз Джанкой районында энъ буюк сайыла эди.

 Онынъ ичюн бизим коюмизде татар семилеткасы бар эди. Эписи дерслер татар тилинде кече эди. Афтада бир дерс рус тилинден ве бир дерс рус эдебияты кечириле эди.

Коюмизде 2-3 рус къоранта яшай, олар да татар мектебине къатнай эдилер.

Бизим Калинина колхозымыз пек бай олгъан. Колхозымызда байрамлар, ярышлар кечириле тургъан. Эр байрамнынъ сонъунда куреш ярышы бизни пек къувандыра эди.

Колхозымызда чокъ богъдай берекети олгъан.  Колхозымыз эр бир къорантагъа бир «трудденьге» 13-14 кг. ашлыкъ бере эди. Шу маалледен де бизге украинлилер  чалышмагъа келе эдилер. Ялы боюндан адамлар бизге келип,  богъдайны алып ,бизге алма, джевиз къалдыра эдилер.Эр джума эртеси куню- оюнлар. Коюмизнинъ халкъы пек шенъ яшагъанлар.

1941 сенесининъ июнь  22-нде  дженк башланды. Немселер совет укюметине уджюм эттилер. Мобилизация башланды. Эр кунь 10-15 адам дженкке алынгъан. Коюмизде тек къадынлар, балалар ве къартлар къалды.О вакъыт меним бабам колхознынъ къойларыны Краснодаргъа айдады. Немселер кеткен сонъ, къайтарды.   1943 сенеси немселер коюмизге келип, чингене олгъан адамларны чукъургъа ташлап, силянен атып ольдюрдилер. Яхшы адамлар эди. Рахмет олсун джанларына. Зинеддин деген акъайнынъ бир огълу бостанда сакъланып сагъ къалды,экинджи огълу мусафирликке кеткен,  о да сагъ къалды.Фазыл деген кеманеджи шу куню койде олмагън, о да сагъ къалды. Онынъ къадыны ве алты баласыны атып ольдюрелер. Сонъ о яшлар гвардиясына хызмет этмеге кете. Анда да рахмет  ола.   1944 сенелернинъ башында бизни немселер окоп къазмагъа алып кеттилер.18 яшларда эдик. Воинкагъа якъын Монастыр деген бир кой бар эди. Анда немселер тахтадан бир балабан бараклар  ясагъан.Бу лагерьге бизни  къападылар. Къызлар ичюн баракълар да бар эди. Олар айры эди.Бизни, огълан балаларны, танъ аткъанда алып кете эдилер. 200-адам стройгъа тизип,эки конвой огде,эки артта -  бизим артымызда…Чокъурларны къаза эдик. Къар ягъса да, ягъмур ягъса да, сабагъадже къазып  битиреджексинъ.Къызлар экинджи линияда къазалар.
   Сонъки  учь куньден берли бизни нечюндир лагерьден чыкъармадылар.Эр бир ер тютюн басып кетти.3-нджи куню къаранлыкъ тюшкен,  къапыларда конвой екъ , чыкъыш ачыкъ олгъаныны дуйдыкъ. Шундай 2 ай 12 кунь лагерьде булундыкъ.Андан кетип, 30 км узакъ ёл юрип, Джанкойге якъынлаштыкъ.Саба ачылгъаныны беклеп отурдыкъ. Ёллар толу обоз. Узакъ ёл юрип,озь коюмизге келип чыкътыкъ.Совет ордусы кельди. Янъы баштан джедвельде олгъан кимлер бар, кимлер ёкъ, кимлер къайда, немселернинъ не япкъанларыны - эписини сораштырдылар.
   1944 сенесининъ апрель айында бизлерни военкоматкъа чагъырдылар. Яшлар гвардиясына хызмет этмек ичюн комиссия эттилер. Комиссия эр кесни къайтарды. Ярын саат 10-да кельмек кереклиги акъкъында повестка берди.         Экинджи куню кене де Яш Гвардиягъа кельдик. Беклеп отурдыкъ. «Отправка» не вакъыт оладжагъыны бильмейип, чокъ вакъыт отурып бекледик. Уйледен сонъ, саат 2- къарарлары эди, бизге бир шейни анълатмайып, башлыкълар бизни эвге къайтардылар. Шундан сонъ бир вакъыткъадже койде яшадыкъ.

 17 майыс куню. Кунь къавушкъан сонъ, машиналарнынъ  сеслери эшитильди.15-20  3 тонналыкъ машина келип, НКВД штабынынъ алдында  токътадылар. Ярым сааттен сонъ койден чыкъып кеттилер.       18 майыс куню саат 4-те, янъы саба даа ачылмай эди.Къапыгъа такъылдадылар.Бабам турып чыкъса,эки солдат къапыда тура экен:  «Турынъыз, кочесинъиз экен. Сизге срок» - дегенлер. Бабамыз келип, бизлерни юкъудан уятты. Не япаджагъымызны,не оладжагъыны бильмейип, шашмалап къалдыкъ. Эки солдат къапыда автоматларнен  бизни беклеп отура эдилер.   Эвден чыкътыкъ. Бизлерни догъру штабнынъ алдына айдап бардылар. Акъшамдаки машиналар тизилип бизни беклеп тура. Машиналар толгъанынен, бизни Къалай станциясына кетирдилер.             Анда мал ташыгъан вагонларгъа юкледилер. Вагон толгъан сонъ, къапысы къапалды. Эр вагонда эки конвой. Бизни къайда алып бараджакъларыны ич ким бильмей. Олардан сорасанъ, олар «Не знаю» - дейлер.

Зор  къыйынлыкъларнен бир айлыкъ ёлны кечип, бизни Озьбекистангъа Кермен деген станциягъа алып кельдилер. Бизлерни озьбек арабалары бекледилер. Биз озь шейлеримизни арабагъа къойып, озюмиз джаяв  арабанынъ артындан Нарпай деген савхозгъа барып 2-нджи отделениягъа тюштик. Анда «заключенныйлер»  яшагъан отделениясы олгъан. Оларда бойле 8 отделениясы: 6 отделениясы памукъ, маллылыкъ ве багъчалыкъ отделениялары бар экен.Бир адам бизге келип: «Ким мал отделениягъа бармагъа истей?»-деп сорады. Биз 10-15 къоранта язылдыкъ. Анда сыгъырлар, къойлар, чочкъалар бар экен. Бизден эвель  мында полякларны кетирген экенлер. Бабам бир туркмен тюремджинен къой бакъты. Биз  Шамильнен  экимиз чобанлыкъ яптыкъ. Назмие къардашым бостанда чалышты.Анамны конторагъа джыйыштырыджы оларакъ алдылар. Эмине къардашым пек яш эди. О,сонъ мектепке барды. 10 къоранта бир анбарда яшадыкъ.1945 сенеси Абильнар къардашым кечинди. 1941 сенесинде бабам Къатидже деген бир  къадынгъа эвленди. Оларнынъ Эмине деген къызы олды. Биз анамдан учь огъул, бир къыз къалдыкъ: мен, Назмие, Абильнар ве Фарыкъ. Анам ольгенде Фарыкъ къардашым 6 айлыкъ бала эди. Эпимиз комендант режиминде яшадыкъ.1944-1953 сенелери чобанлыкъ яптым.1953сенесинде бир вакъиа олып кечти, Самарканд шеэринде  манъа операция яптылар. Чобанлыкъны ташладым. Чобанлыкъ япкъанда яхшы чалышкъаным ичюн бир йыл бир къой, экинджи йыл -эки къой берген эдилер.Операциядан сонъ енгиль иш бермек керек деп, учеткъа къойдылар. Ондан сонъ бухгалтериягъа оттим.Сонъ бухгалтер олып 10 йыл чалыштым. Мудир  мени яхшы корип, тавукъ фирмагъа авуштырды. 7 йыл анда чалыштым. Яхшы чалышкъаным ичюн бир тенеке медаль бердилер.1986 сенеси пенсиягъа чыкътым. 1978 сенеси аркъадашымнен раатлыкъ отпуск алып, бир айгъа Къырымгъа кеттик.1989 с. кичкене огълум Къырымгъа Джанкой районынъ Заречное деген коюне кочип кельди. Буюк къызым Фера Сары-Башкъа кельди, ортанджы огълум 1992 сенеси Заречное койге кельди.1990 с. мен кочип кельдим. Эвимизни саталмай  Озьбекистанда бир йыл отурдыкъ. Шимди кичик  огълум Аблямитнен отурамыз. Эки огълум бир къызым,8 неварам бар.Озьбекистанда  анам,бабам,эки къардашым рахмет олдылар. Кичик къардашым Фарыкъ Озьбекистанда къалды.

1993-те койдешлер корюшюви олып кечти. Бизим коюмизни Палегон япкъанлар. Коюмизде бир вакъытлары балабан мезарлыкъ олгъан. Андан бир шей къалмагъан. Къырымгъа къайтып кельгенимизни ич ким беклемей эди. Аллах ярдымынен къайталдыкъ. Аллах Тааля джумлемизге сагълыкъ, селяметлик, тынчлыкъ берсин. Дюньямыз тынч олсун.

Мен 1949 сенеси Зера деген къызгъа эвлендим.1999 сенесинде алтын тоюмизни къайд эттик.

Бу дефтерде язгъанларымны гъайып этменъиз. Озюм савлыгъым ёкъ. Бунынънен сёзюмни битирем.

Меним адресим: Джанкой районы, Заречное кою, Кошевой сокъагъы 9 эв.       

 Абильтаров Абдураман.         09.04.2004. 

      

Ишнинъ макъысады ве актуаллиги: Сюргюнликке огърагъан халкьымызнынъ фаджиасы, яни къартбабаларымызнынъ, къартаналарымызнынъ омюр тарихыны ачыкъланмасы. Келеджекте миллетимизнинъ, медениетимизнинъ, эдебиятымызнынъ къарт инсанлар иле, таныш олувы.










Абильтарова Алина

ученица 7 класса

МБОУ«Средняя общеобразовательная школа №44» 

____________________________________________

АИЛЕ ДЕГЕРЛИКЛЕРИ-2020