Салманова Эсма

Дедемнинъ тувгъан кою: Ай-Серез

Мен дедемнинъ тувгъан кою, Ай-Серез акъкъында икяе этмек истейим. Ай-Серез кою ярымадамызнынъ дженюп шаркъ тарафында,Судакътан 22 километр узакълыкъта олгъан  мухтешем манзаралы бир вадийде ерлешкен.

Кой учь тарафтан магърур къаяларнен сарып алынгъан. Ай-Серез акъкъында ильк малюмат 1381 сенесине аиттир.

Дженевизлер Къырымнынъ дженюп шаркъ топракъларыны 1365 сенеси басып алгъанлар . Элиас –Бей Солхатлынен тизильген анълашмагъа коре бу топракълар Готиянынъ капитанлыгъына кирген. Мезкюр топракъларнынъ арасында Ай-Серез кою де олгъан. 

Бу ал Османлылар Кефени ишгъаль эткен, 1475 сенесине къадар сюрьген.

Къырым ханлыгъы Османлы девлетининъ тесири алтында булунгъан девринде, Ай-Серез кою Кефе эалетининъ Судагъ къадылыгъынынъ  теркибине кирген . Кефе санджагъынынъ эали джедвелине коре, 1520 сенеси Ай-Серезде  25 къаранта,141 инсан яшагъан. Аисерез койлюлери акъкъында малюмат Османлы берги дефтерлеринде де къайд этильген.

Русие  империясынынъ эали джедвеллерине, хариталарына коре  Ай-Серезде

1805с. 46 эв олгъан, 214 инсан яшагъан.

1886с. 655 инсан, эки джамиси олгъан.

1902с.  300 эв, 1590 инсан яшагъан

1927 с. татар мектеби олгъан, 390 эв,1599 инсан яшагъан,

олардан 1598 къырымтатарлары,бири юнан.

Шимди исе койде 24 къырымтатар къорантасы яшай.

Бабамнынъ эм анасы,эм бабасы  Ай-Серезде дюньягъа кельдилер.

Мухаммед дедем ве Эсма къартанам

Къартанам , Халил къызы Эсма 1937с догъды.

Дедем, Ахмед огълу Мухаммед 1929с догъды. Оларнынъ къоджаман 7 балалы къорантасы бар эди.

Дедемнинъ бабасы да койдешлери киби бостанджылыкънен,багъчаджылыкънен огърашкъанлар.

Койнинъ бир тарафы дагъ,сагъ ве сол тарафы къаяларнен къорчалангъан.

(Хашки хая, Чатал хая, Томах хая.)

Ашагъы кетсенъиз,догъру Къара денъизге барып чыкъарсыз.Ягъмурлар ягъып да,селлер тюшсе,ортадан озен акъар.

 Шу себептен койлюлер эвлерини юксекче ерлерде ,атта къаяларнынъ тюбюнде къура эди.Бирининъ дамы экинджисининъ азбары ола эди.

Буна бакъмадан, халкъ пек ишкир олгъан. Бостанлары,багъчалары, багълары башкъа ерде олгъан. Берекетлери де гъает буюк экен

Ай-Серезнинъ учь тарафы къая,дагъ олгъанындан ,икълими субтропик ерлердеки киби. Къыш йымшакъ ола. Бу ерде сыджакъ севген осюмликлер чокъ.Инджир,хурма,нар,истанбул дуты яхшы берекет бере. Йылнынъ энъ дюльбер айлары апрель ве майыс сайылгъан.Бу вакъытта дагълар ве байырларнынъ  этеклери мавы,сары,макъатнен орьтюльген киби олалар.Бу чечеклерге айсерезлилер балчичек дей эдилер. 

Бойле аджайип койде дедемлернинъ балалыгъы кече .Мухаммед дедем  татар мектебинде окъуй. Бабаларына ярдым  эте.

Амма дешетли дженк башлады. Онынъ артындан  агъыр сюргюнлик йыллары.

Дедемлернинъ аилеси Самаркъанд виляетине Каттакъургангъа тюшти.Олар чокъ азаплар чектилер.Чокъ чекиштилер.

7 баладан  3 бала къалды. Дёртю ачлыкътан ольди.

Амма бу къыйынлыкъларгъа бакъмадан дедемлер чалышты,тырыштылар. Самаркъандта дедем алыш-вериш окъув юртунда окъуды. Колхозда ишчи олып чалышты.

1956 сенеси дедем Эсма къартанамнен эвлендилер. Оларнынъ 5 баласы олды.

Дедем къорантасынен  Къырымгъа 1992 сенеси кочип кельди. Кельгенинен башта Ай-Серезге барды. Анда чокъ денъишмелер олгъан. Коюнинъ ады  биле Междуречьеге денъиштирильген. Бу вакъиа 21 август 1945 сенеси олгъан.

Афсус ки,дедем тувгъан коюнде эв алып оламады. Балалыгъы кечкен, бабасынынъ эвини  де, тек четтен сейир этмеге имкяны олды.

 Бойлеликнен, дедемнинъ аилеси Ислям –Терек къасабасында ерлешти. 1999 сенеси Эсма къартанам агъыр хасталанды ве вефат этти. Шимди дедем Ислям терек къасабасында Рефат эмджемнинъ къорантасынен яшай.

Эр йыл июль айнынъ биринджи базар куню Ай-Серез коюнде корюшме кече.Бизни де о койдешлер корюшювине дедем алып баргъан эди.  Балалыгъы кечкен ерлерни косьтерип, узакъ кечмиште олып кечкен вакъиаларны тарифледи. Сонъра  эски чешменинъ башына бардыкъ.Онынъ ойле бир  татлы суву бар, иче-иче тоямайсынъ.

 Мен бу койнинъ  табиат дюльберлигине шаштым.  Керчектен, мухтешем  манзаралар. Кендими бир масалда киби ис эттим.

  

Дедемнинъ козьлерине бакътым. О козьлерде  бир солгъунлыкъ бар эди. Шу анъ дедем нелер тюшюнгенини анъладым.

Юрегими  кедер сарып алды. Аджеба, не ичюн бойле адалетсизликке ёл берильди? Къартанам да дедем де догъма айсерезлилер. Амма биз –оларнынъ торунлары, не ичюн бу койде яшамайыкъ?  Не ичюн, бу дженнет парчасы олгъан топракъларда ойнап,кулип,  шифалы авасыны  ичимизге чекип, сефа сюрьмейик?

Ай-Серез ялынъыз табиат дюльберлигинен дегиль, йигитлеринен де мешурдыр.

 Оларнынъ арасында языджылар, йырджы, халкъымызнынъ акъ-укъукъларыны къорчалагъан курешчилер.

Айсерезнинъ йигитлери къараман,мерттир,

Ватан,куреш ёлларындан тайпынмаз эп бир.

Ай-Серезнинъ яш, къызлары айт кимден кемдир,

Юреклерни якъар,йыкъар,озьлери шенъдир.

                                                          ( А.Велиевнинъ шииринден)

Бу коюмизнинъ  къыскъачыкъ тарихы  меним халкъымнынъ, Ватанымызнынъ кечмиши, джанлы тарихыдыр. Озь коюнинъ тарихынен огърашмакъ, оны  бильмек, огренмек , унутмамакъ эр бир къырымтатарнынъ боюн борджу олсун! Бу, бизге –генчлерге келеджекте бахтлы аят къурмакъ, ватанымызгъа саип чыкъмакъ ичюн керектир!