Сеитмеметова Улькера
Сеттар къартдедемнинъ эльязма дефтери

Эр бир къорантада баба-деделери, къартана-биталарындан къалгъан бир дегерлик бардыр. Бизим аилемизде де бойле мирас бар – бу къартдедем Сеттар Зиядиннинъ эльязма дефтеридир. Саифелери сараргъан бу дефтерде къартдедемнинъ шиирлери язылып сакъланмакъта. Мен исе къартдедем, онынъ омюри ве шиирий иджады акъкъында икяе этмек истейим.

Меним къартдедем (бабамнынъ къартбабасы) – Зиядинов Сеттар Зейтулла огълу 1913 сенеси Ички районынынъ Бешходжа коюнде догъды. Ильк тасилини кой мектебинде алды. Бабасы эрте вефат эткени себебинден орта тасилини Акъмесджиттеки интернатта алмагъа меджбур олды.

1930 сенеси Акъмесджит педагогика институты тарих факультетининъ студенти ола. 1935 сенеси институтны битирип Ускют коюнинъ мектебине ёлланыла, анда тарих дерслерини бере. 1938 сенеси шу мектебининъ мудир вазифесине тайин этиле, шу вазифеде 1944 сенесининъ майыс айына къадар чалыша.

1937 сенеси Фазиле Джемилева адлы къызгъа эвлене. О, битамнынъ анасы олды. Фазиле битам да пед.институтынынъ биология факультетининъ мезуны эди. Дедем киби, Ускют мектебине химия ве биология оджасы оларакъ ёлланылды ве мектепте дерс берди. 1938 сенеси Эльвира битам дюньягъа кельди.

Бутюн къырымтатар халкъынынъ башына тюшкен сюргюнлик фаджиасы эдждатларымызнынъ къорантасына да етти, олар узакъ Уралгъа ёлланылды. Мутхиш ёллар оларны Свердловск областининъ Кушвинский районынынъ Баранча къасабасына кетирди. Анда дедем юксек тасили мутехассыс олгъаны ичюн башлыджа арбий мотор заводында ишчи, сонъра болюк башы оларакъ чалышты. Фазиле битам исе бала багъчасында тербиеджи эди. Бир чокъ къырымтатар балачыкъларны бакъты, оларнынъ арасында шимди белли олгъан къырымтатар йырджысы Рустем Меметов эди.

12 йыл девамында эдждатларым Уралда яшадылар, тек 1956 сенесинден сонъ Озьбекистангъа сюргюн этильген догъмушларынен къавушмагъа хысмет олды.

Озьбекистангъа кочькен сонъ, къартдедем къорантасыны Янгиюль шеэринде ерлештирди. Озю мотор тамирлев заводында, Фазиле битам исе бала багъчасында чалыштылар, екяне къызыны осьтюрдилер, эвлендирдилер, учь торунлы бита-къартбаба олдылар.

Меракълысы шунда ки, меним Сеттар дедем юксек тасилли ве терен бильгили инсан олмакънен бир сырада истидатлы шаир эди. О, арды-сыра шиирлер токъуй эди. Якъында биз анамнен къырымтатар тилинде чыкъкъан газета («Ленин байрагъы», «Достлукъ», «Янъы дюнья») ве «Йылдыз» меджмуасында къартдедемнинъ нешир этильген шиирлерини къыдырмагъа тырыштыкъ, Эльвира битам исе эски фотолар арасында онынъ эльязма дефтерини тапты. Шу дефтерге о, нешир этильген ве белли олмагъан шиирлерини язып къалдырды.

Бир аз дедемнинъ назм сатырлары акъкъында беян этмек истейим. Шимди элимизде дедем Сеттар Зиядиннинъ 15-ке якъын шиири нешир этильген, амма бир чокъ шиири эльязма дефтеринде сакъланып къалды. Назм эсерлери арасында бала шиирлери, чынъ ве манелери, севги акъкъында шиирлери бар. Оларнынъ мевзулары да фаркълы, амма эсас мевзу – ватанперверлик мевзусыдыр, шуны шиирлернинъ серлевалары исбатлай: «Ана Ватаным», «Тувгъан коюм», «Асретлик чынълары», «Ватангъа асрет». Нешир этильмеген эсерлер арасында белли къырымтатар шаири Эшреф Шемьи-задеге багъышланылгъан шиири бар.

1989 сенеси къартдедем къорантасынен Къырымгъа къайтты, Челеби Эли (Льговское) коюнде ерлешти. Сонъки кунюне къадар джемаатчылыкъ ишлеринде фааль иштирак этти. 1990-джы сенелери Джайлав Сарай (Золотое Поле) коюндже Джума джами къурувынынъ тешеббюсчилери арасында эди. 80 яшында олгъанына бакъмадан элине къазма-курек алып, яшларнен бир сырада къуруджылыкъ ишлерине къошула эди. Шу джами ачылув мунасебетине багъышлап къартдедем «Козюнъиз айдын» алды шиир язды.

Къартдедем 2005 сенеси 92 яшында вефат этти ве Эшреф Шемьи-заде дефн этильген Акъчора коюнинъ мезарлыгъы онынъ сонъ мекяныны олды. 

Къартдедем Сеттар Зиядиннинъ эльязма дефтери, къырымтатар матбуат неширлеринде дердж этильген шиирлери, чынъ ве манелери – меним ве аилемиз ичюн буюк бир дегерликтир.