Базарова Весиле

Къартана-къартдеделеримизден къалгъан мирас

 

 Эр бир инсаннынъ шахсий адына ве сойадына бакъып онынъ насыл миллетке малик олгъаныны бильмек мумкюн. Халкънынъ шахсий адларында узун ве муреккеп тарихы сакълангъан. Меним адым Весиле. Эльбетте, бу сийрек расткельген къырымтатар адларындан биридир. Озюмни такъдим эткен сайын, менден адымнынъ манасыны анълатмагъа риджа этелер. Бу меселенен озюм де меракъланып мен анама ве Шембие битама мураджат эттим.

Асылында, къырымтатарларда балагъа ад къоюв киби адетке буюк эмиет бериле экен. Халкъымызда балагъа эдждатларынынъ, къартдеде ве къартанасынынъ, догъмушларынынъ, урьметли адамларнынъ адларыны къоймакъ адети олгъан. Меним адымны да Риза къартбабамнынъ анасынынъ хатиресине багъышлап къойгъанлар. Весиле ады арап тилинден кельген ве якъын, айырылмаз дост, Аллагъа якъын олгъан инсан манасыны ташый экен. Агъамны исе къартбабамнынъ хатиресине Риза, деп адландыргъанлар.

Мен, Риза къартбабам ве онынъ анасы Весиле къартанам, не ерде догъгъанлары, насыл омюр кечиргенлерини меракъ этип, битама ве анама икяе этмеге мураджат эттим. Анам манъа эски фоторесимлерни, къартанамдан сакъланып къалгъан эшъялар ве эльванларны косьтерди.

Весиле къартанам 1886 сенеси догъгъан 

Эски фоторесимде мен назик эндамлы, джиддий, ёргъун, амма мерамет иле толу козьлю Весиле къартанамны корьдюм. Тизлерине къойгъан эллерининъ пармачыкълары уп-узун, эм иштен орьселенген.

Къартбабамнынъ ана-бабаларындан мирас оларакъ къушакъ, къуран, сыргъалар сакъланып къалынгъан. Бу шейлерге деделеримизнинъ эли тийген, къокъусы синген аилемиз ичюн фияты олмагъан бир хазине ве хатирадыр. Бу къушакъны Весиле (д.с. 1886) битамнынъ анасы Азиме озь тоюнда такъкан. Мубарек Къуран исе аилемизнинъ омюр ёлунынъ шааты олгъан .

Деделеримизнинъ яшагъан ерини корьмек ичюн кузь куньлеринден биринде биз анамнен экимиз автобускъа отурып Сакъ районыныъ Крайнее коюне Сейран дайымнынъ эвине ёл алдыкъ. Дайим исе бизни машинасына отурттып эдждатларымыз яшагъан Буюк -Бараш коюне алып барды. Сейран эмджем ёл янында чёллюк бир ерде машинаны токътатты ве къарарнен къартанамларнынъ эвлери тургъан ерни косьтерди. Зенгин ве буюк койден таш биле къалмагъан. Тек кульоба, сакъланып къалгъан богъдай магъазыны ве къую олгъан ерни таптыкъ. Аджджы чёль ели бетимизге уфюре эди, кунеш ич корюнмеди. Мен эдждатларым бу чёллюк ерде насыл яшагъанларыны, Весиле къартанам къуюдан сув алгъаныны, Риза къартбабам балалыкъта атларгъа минип мал бакъкъаныны тасвир эттим.

Биз анамнен ушюдик, амма ичимде анълашылмагъан бир сыджакъ дуйгъу ве кучь пейда олды, аткъа минип ельге къаршы чапмакъ, бар кучюмнен къычырмагъа истедим: "БУ МЕНИМ АНА-ДЕДЕЛЕРИМНИНЪ ТОПРАГЪЫЫЫЫ...."

Риза къартбабам 1935 сенеси Сакъ районынынъ Буюк-Бараш коюнде чокъ балалы къорантада дюньягъа кельген. Эписи олып аилелеринде 10 джан олгъанлар: къартбабасы Абдураман, къартанасы Азиме, бабасы Абкерим, анасы Весиле, агъалары Сеит-Эннан, Халиля, Сейдамет, таталары Султание, Хатидже ве Риза къартбабам. Риза къартбабам къартанасы Азиме пек кучьлю-такъатлы къадын олгъаныны хатырлай экен.103 яшындаки Азиме къартанасынен берабер саба сыгъырларны чельге айдап, акъшам къаршылап ала экенлер.

Койлерининъ ортасында юксеклик бар экен, шу юксекликнинъ онъ тарафы Буюк -Бараш, сол тарафы- Кучюк-Бараш экен. Эки койнинъ эалиси дост-муабет яшыгъан, къыз алып, къыз бергенлер. Шу койде догъгъан къартбабамнынъ акърабаларынынъ весикъалары сакъланып къалды.

Буюк-Бараш коюнде-деделеримнинъ топрагъында 

Чокъ языкъ ки, Буюк-Бараш адынынъ манасыны бир ерде тапып оламадыкъ. Шембие битам Бараш-барлыкъ, ашлыкъ(богъдай) мансыны ташыйдыр,- деп тюшюне. Чюнки, кой сакинлери айван асрагъан, богъдай сачкъан, талапкяр ве ишкир олып зенгин яшагъанлар. Амма араларында, "къызыл ёргъанлар"-кунь агъаргъандже юкълагъанлар да раст кельген, оларнынъ, эбет, ишине коре малы да аз олгъан. Яшлар "ашыкъ", "чилик" ойнагъан, куреш ярышында пельванлар озь къуветлерини косьтерген. Къартбабамнынъ Юсуф деген тувгъаны бар экен. О балаларны янына топлап: "Къана, кимден къоркъасынъ, Ризадан къоркъасынъмы, я да Абдураманданмы?",-деп балаларны бири-биринен сильтеген ве курештирген.

Бирден дженк башлана, буюклерни трудармиягъа алып кетелер.

Къартдедем Абкерим чёльде чобанларнынъ бригадири экен. Иш боюнджа конторагъа барып келе экен. Бир кунь, конторагъа баргъанда донос япа деп, оны ве койден даа 4 адамны алып кетелер. Машынанынъ артында акъай-апай бири-бирини элинден тутып къоркъу толу козьлеринен этрафны козьэте экенлер. Бир къач куньден сонъ, шу машинанынъ шоферы келип Сеит-Эннан дайыма о адамларны Сакъ кильсеси тюбюнде олгъан подвалгъа атып ольдюргенлери акъкъында икяе эткен.

1944 сенеси халкъымызнынъ башына тюшкен мушкюль куньлер башлана.15-20 дакъкъа ичинде мекянларындан айырылгъан Буюк-Барашлыларны Узбекистаннынъ Голодная степь - Мирзачель деген станциясына тюшюрелер. Къаранлыкъ тюшкен сонъ, Баявут 1/7 отделение деген ерде къапусыз, пенджересиз, тюбю топракълы, чыракъсыз баракларгъа ерлештирдилер. Ярым айнынъ ичинде Риза къартбабамнынъ къорантасындан Сейдамет агъасынен экиси къалгъанлар. Баявут 1 деген совхознынъ 6-7 отделениясы бар экен. Эписинде памукъ сачыла, мында яшагъан халкъ исе чёльде чалыша экен. Сейдамет агъасы тракторист курсына кирип окъуй, Риза исе даа яш олгъаны ичюн кир ювгъан, аш пиширген. Агъасына трудодень язып бир-эки кило арпа, курьпе берип башлагъанлар. Риза къартбабам оны аванчыкъта эзип мамелек-мамалыга пиширген. Аллагъа шукюр, кореджек куньлери бар экен, аякъкъа тургъанлар. Риза мектепте 4 сыныфны битирген. Мектепте рале башында отургъанда тюшюне экен: "Шимди агъам кельсе, аш екъ, тез эвге къайтып, аш пиширмек керек". Сейдамет агъасы шу Баявут совхозында Буюк-Барашлы Афизе деген къызгъа эвленген. Еди бала корьгенлер.

Бираз буюген сонъ, Риза къартбабам да шу совхозда тракторист олып чалышмагъа башлагъан. 1958 сенеси Шембие деген эмшире къызгъа эвленип, 40 йыл омюр яшагъанлар. Беш бала тербиелеп, 12 торун, алты торундан торун корьгенлер. Риза къартбабам совхозда памукъ джыйгъан машинанен бир мевсимде 210 тонна къадар памукъ джыйып, "Ветеран труда" медальнен мукяфатлангъан. Эр йыл тюрлю мукяфатлар ала экен. 1970 сенеси Риза къартбабам акъкъында "Ленин байрагъы" газетасында макъале язгъан экенлер. Шембие къартанам шу газетаны мукъайтлыкънен сакълап къалгъан.

Риза къартбабамнынъ ве Шембие битамнынъ балалары эписи сагъ-селямет, эвли-баркълы олып яшайлар.

"Бир терекнинъ тамыры, бир текненинъ хамуры", -дегенлери киби, бизим терек тамырларымыз бутюн Ешиль адамызнынъ эр бир кошесинде ешерип, дюльберликке дюрберлик къоша. Текнемизнинъ хамурындан пишкен емеклернен толу софралар донатып сой-акъраба сыкъ-сыкъ корюшемиз. Къартанамнен анам айткъаны киби: "Къапумыз ачыкъ, тёримиз бош",- деп, эр даим сой-сопларны беклеймиз. 

Аиле хазинемизнинъ къыймети олгъан къушакъны Азиме аламнынъ къызы Рушенагъа келинлик урбасыны безетмеге къысмет олды. Мен де киймеге ниетим бар. Аллах шу куньлерни ана-бабама корьмеге къысмет этсин.

Аилемизнинъ 5 къат шеджереси 

Шембие битам Весиле къайнанасыны пек сыджыкъ сёзлернен анъа. Не къадар чебер элли, муляйим, cабырлы, мераметли ве зийркли апай олгъаныны хатырлай. Аллах рахметинде олсун.

Мен исе, Весиле къартанамдан манъа мирас оларакъ къалгъан адынен берабер инсаниетлик чизгилерини де чеккенимни истер эдим.