Дудакова Мерджан
Битамнынъ тюсю...
Ватанымыз Къырым зенгин тарихынен, шифалы авасынен, озьгюн икълиминен, аджайип халкъынен дюньягъа белли олгъан дженнет кошесидир. Акъикъатен де, Къырымнынъ эр бир тарафы озьджесине дюльбер, масаллар киби айтылгъан кечмиши, эмексевер, метанетли, ватанпервер инсанларынен белли.
Кечкен афта биз анамнен якъын сойларымызнынъ нишан дувасына бардыкъ. Асылында, мени тойларгъа алып бара эдилер. Бу сефер нишан мерасиминде меракълы шейлерни огренерсинъ дедилер. Нишан эски урф-адетлеримиз боюнджа оладжакъ экен. Ойле де, олды.
«Къызчыгъым, булар бизим заманымызда тикильген енъ къапакълары. Олар анамнынъ къызлыкъ антеринден къалгъан. Олар тахминен 1920 сенелери тикильген. Эвеллери къызлар акъайгъа чыкъаджакъ чагъы кельгенде, бойле шекильде нагъышлангъан енъ къапакълары тике экенлер. Ешиль тюсю де, къызнынъ яшыны бильдире. Устюндеки нагъышлар да, озь манасынен нагъышлангъан. Нагъышларда къызнынъ арзу–истеклерини корьмек мумкюн. Бахтлы къоранта тизмек, чокъ эвлятлар догъурмакъ, сойларнен муаббет яшамакъ, къартларны урьмет этмек, къоджасыны севип яшамакъ киби. Буларнынъ эписи нагъышлар ярдымында ифаде этиле.
Мисаль: Къадын – эвнинъ гулю, тереги олгъаны ашагъыдаки учькошеликтен белли, эки четтеки чечеклер – бу къызнынъ якъын ярдымджылары: анасы, битасы, тизе я да аласы олгъаныны, бадемчиклер – онынъ эвлятлары, итбурун исе назардан къорчалав, ортадаки эки яй исе къорантанынъ къорчалайыджысы акъайны анълата.
Эр бир къыз буларгъа ошагъан шекиллернен озь истеклерини беян эте эдилер. Бу енъ къапакълары Гуль–Айше битанъ къызлыкъ чагъында нагъышлагъан. Ондан манъа еткен. Мен оларны пек бегене эдим. Бизлерге бойле шейлернен джиез азырламакъ насип этмеди. Чюнки сюргюнликте халкъымыз чекишип яшады. Мен оларны джоймайым деп, джебимде ташый эдим. Мына бойле де, бугуньге етти. Сен къызчыгъым, бу енъ къапакъларынынъ нагъышларыны яхшы огрен де, вакъты кельгенде, озюнъе де, бундан да дюльбер этип нагъышларсынъ. Буларны исе козь бебегинъ киби сакъла, чюнки олар бизим несилимизнинъ «тюсюдир». Эр бир къорантадаки бойле шейлер халкъымызнынъ «тюсю» сайыла. Сиз яшлар ашыкъып-ашыкъып, бойле дегерлерни топламалысынъыз. Чюнки «Тюс» къалдыргъан къартларымыз пек аз къалды» - деди де, мени сыкъып къучакълады.
Къоранта раатлыгъыны анъдыргъан орьнеклер: гуллер, кемер шекилинде къылычлар, бадемлер, итбурун мейвалары, урлукълар ве дигерлери…
1 - итбурун, тикенли (къорчалайыджы);
2 - тырначыкълар киби бадем озеги (сакълы, гизли сыры) ;
3 - урлучыкълар (келеджеги) ;
4-5 - къылыч киби эки яй (эркек къадынны элинен, къучагъынен къорчалай) ;
6 - эки гуль - эки къадын (анасы ве битасы къызнынъ эр даим ярдымджысы);
7 - ири урлукълар (янъы несиль , балалар, эвлятлар);
8 - кучюк чечеклер (таталары я да тизе, алалары - олар эр даим сырдашалар, ярдым этелер);
9 - пишкен итбурунлар (урлукълар, келеджекке азыр, несиль);
10 - ер ве яй къорантаны сакълагъан ана мабуденинъ темсили (къоранта оджагъыны сёндюрмеген къадын) - энъ эски орьнеклерден бири;
11 - чечек киби учь япракъ – атеш (къадыннынъ кучю, къадын атештен де сагъ чыкъа, къорантаны «сыджакълыкъта» сакълай).
____________________________________________________
«Къадын- эвнинъ гулю».
Халкъ сёзю
Ватанымыз Къырым зенгин тарихынен, шифалы авасынен, озьгюн икълиминен, аджайип халкъынен дюньягъа белли олгъан дженнет кошесидир. Акъикъатен де, Къырымнынъ эр бир тарафы озьджесине дюльбер, масаллар киби айтылгъан кечмиши, эмексевер, метанетли, ватанпервер инсанларынен белли.
Халкъымызны тешкиль эткен эркеклер, къадынлар, эксерий, ахлякъ темсили олгъан инсанлардыр. Олар озь аят тарзынен дигер халкъларгъа орьнек оладжакъ дереджедедирлер.
Халкъымызнынъ кечмиштеки айткъан сёзлери икметлернен толудыр. Менимдже, халкъымыз «Къадын - эвнынъ гулю» деп пек догъру айткъан. Къадын-къызларымызнынъ гуль киби олгъанларыны, буюген сайын дуям ве корем. Олар эр бир саада озь ерлерини туткъан, сабырлы, дюльбердир. Бунъа мисаль, биринджи анам ве битамны айта билем. Чюнки олар манъа эр кунь бир шей огретелер, керекли шейлерни насиат этелер.
Кечкен афта биз анамнен якъын сойларымызнынъ нишан дувасына бардыкъ. Асылында, мени тойларгъа алып бара эдилер. Бу сефер нишан мерасиминде меракълы шейлерни огренерсинъ дедилер. Нишан эски урф-адетлеримиз боюнджа оладжакъ экен. Ойле де, олды.
Мени келиннинъ джиези пек меракъландырды. Къуда тарафтан кельген къадын келин урбаларыны ойле макътады ки, эпимиз шаштыкъ. Анда антернинъ енъинде олгъан манжетини келиннинъ озю нагышлагъан, эр бир нагъышнынъ озь манасы бар экен.
Мен дикъкъатнен динълегенимни корьген анам: «Къызым, бойле енъ къапагъы битанъда да бар» - деди. Мерасимден мемнюн олып эвге къайттыкъ. Битам бизлерни къаршылап: «Сонъ, къызым, нишанны бегендинъми?» - деди. Мен исе сабырым ичиме сыгъмай, енъ къапагъы акъкъында «бир къучакъ суаллер» берип башладым. Битам: «Бу шейни хатырлагъан да бар экен» - деп, къуванып, сандыгъыны ачты да, енъ къапакъларыны чыкъарды.
Олар эскирген олса да, дюльберлигини джоймагъанлар. Битам оларны къокълап-къокълап опьти де, терен нефес алып икяесини башлады.
Эр бир къыз буларгъа ошагъан шекиллернен озь истеклерини беян эте эдилер. Бу енъ къапакълары Гуль–Айше битанъ къызлыкъ чагъында нагъышлагъан. Ондан манъа еткен. Мен оларны пек бегене эдим. Бизлерге бойле шейлернен джиез азырламакъ насип этмеди. Чюнки сюргюнликте халкъымыз чекишип яшады. Мен оларны джоймайым деп, джебимде ташый эдим. Мына бойле де, бугуньге етти. Сен къызчыгъым, бу енъ къапакъларынынъ нагъышларыны яхшы огрен де, вакъты кельгенде, озюнъе де, бундан да дюльбер этип нагъышларсынъ. Буларны исе козь бебегинъ киби сакъла, чюнки олар бизим несилимизнинъ «тюсюдир». Эр бир къорантадаки бойле шейлер халкъымызнынъ «тюсю» сайыла. Сиз яшлар ашыкъып-ашыкъып, бойле дегерлерни топламалысынъыз. Чюнки «Тюс» къалдыргъан къартларымыз пек аз къалды» - деди де, мени сыкъып къучакълады.
Мен исе тюшюнджеге далдым…
Озюме енъ къапакълары тикеджек олсам, даа чокъ шейлерни огренмек керегим.
Къоранта раатлыгъыны анъдыргъан орьнеклер: гуллер, кемер шекилинде къылычлар, бадемлер, итбурун мейвалары, урлукълар ве дигерлери…
2 - тырначыкълар киби бадем озеги (сакълы, гизли сыры) ;
3 - урлучыкълар (келеджеги) ;
4-5 - къылыч киби эки яй (эркек къадынны элинен, къучагъынен къорчалай) ;
6 - эки гуль - эки къадын (анасы ве битасы къызнынъ эр даим ярдымджысы);
7 - ири урлукълар (янъы несиль , балалар, эвлятлар);
8 - кучюк чечеклер (таталары я да тизе, алалары - олар эр даим сырдашалар, ярдым этелер);
9 - пишкен итбурунлар (урлукълар, келеджекке азыр, несиль);
10 - ер ве яй къорантаны сакълагъан ана мабуденинъ темсили (къоранта оджагъыны сёндюрмеген къадын) - энъ эски орьнеклерден бири;
11 - чечек киби учь япракъ – атеш (къадыннынъ кучю, къадын атештен де сагъ чыкъа, къорантаны «сыджакълыкъта» сакълай).
Асылында, енъ къапакълары къыз-къадынларны козьден, назардан сакълай экен.
____________________________________________________
Комментариев нет:
Отправить комментарий