Къыйметли мирас
Эр бир халкънынъ озь тарихы, медениети, дюльбер адетлери бар. Къырымтатар халкъы да чешит тюрлю аньане ве адетлер иле зенгиндир. Олар несильден-несильге кечип яшайышымызны яраштыралар. Озюни бильгили деп сайгъан, урьмет эткен инсанлар исе, бойле зенгинликке буюк дикъкъат ве мукъайытлыкънен давранмалы.
Бу медений мирасны ана-баба ве бита-къартбабалардан топлап сакъламалымыз. Бунынъ ичюн эр кес озь къорантасындан башламакъ керек. Эдждатларымыз пек чокъ къыйынджылыкълар чеккенлерине бакъмадан, бизлер ичюн эски китап, алет, савут-саба, фоторесим ве дигер шейлерни сакълап къалгъанлар.
XIX асырнынъ сонъу ве ХХ асырнынъ башына аит эшьялар, ишлев техникасы ве севиеси боюнджа чешитлер. Алтын тикиш къырымтатар манзаралы-амелий санатынынъ гъурурыдыр.
Бу исе орьнекли токъумаджылыкъ ве нагъыш, хусусан эксериет шеэр ерлеринде кениш таркъалгъан алтын ве кумюш телли, ве къыйметли ташларнен нагъышлангъан юксек инкишаф севиесинде булунгъанларындан делялет бере. Алтыннен нагъышлангъан эшьялар шуны да бильдире ки, муштерилер асылзаделер, аллы-такъатлы, эйиаллы инсанлар олгъанлар.
Къырымтатарларнынъ мерасиминде эль ишлерине айырыджа эмиет берильген. Меселя, келин нишангъа озь элинен ишленген бир такъым эшья мытлакъа азырламалы.
Алтыннен ишленген гъает популяр эшьялардан бири – киселер эди. Киселерни, адети узьре, къадынлар, яш къызлар озь акъайлары ве нишанлыларына тиккенлер, шунынъ ичюн де киселер эксериет къадын шекилинде олгъаны тесадюф дегильдир. Къырымтатар санатында бу шекильнинъ сакъланып къалувы ислямдан эвельки санат аньанелерининъ къавийлигининъ делилидир.
Тикиджи уста бош ер къалдырмамагъа тырышкъан, чюнки ислям тасвирий аньанелери боюнджа, бошлукъ ясакъ этильген. Мезкюр кисенинъ орьнеги, къырымтатар манзаралы санаты аньанелерининъ узюльмегенини ве чечек я да бардакъ ичинде чечек тасвири орта асырында энъ кениш даркъагъан мевзу олгъаныны тасдыкълай.Сизнинъ дикъкъатынъызгъа озь ишимде кисе акъкъында сёз алып бараджам.
Алтын ишленмеген яраштырылгъан киселернинъ сырасында, ХХ асыргъа аит къадифенен тикильген ве уфакъ боюнджакъларнен яраштырылгъан кисе айрыджа турмакъта. Кисенинъ земини чифтленген боюнджакъларнен нагъышлангъан.
Кисе, адети узьре, дёрт къысымындан ибарет ола. Ог ве арт къысымы ве эки ян тарафы, олар ичине тикильгени ичюн корюльмейлер, амма кисеге аджимли шекиль берелер. Кисенинъ юкъары къысымына , оны къушакъкъа багъламакъ ичюн, йип тикиле. Шуны мытлакъа къайд этмели ки, кисенинъ гъает муреккеп земини бургъучлы ве осюмлик орьнеги буюк усталыкънен ишленген.
Меним Назмие битам 11 март 1929 сенеси Джанкой районынынъ Тюп-Кенегез коюнде догъулгъан эди. Назмие битамнынъ анасы Ребия,бабасы Абильтар къартбаба эдилер. Ребия битам Джанкой районы Къытай коюнде (шимди Столбовое кою) яшагъан.Ребия битамнынъ анасы пек чебер, унерли къадын олгъан. Онынъ озюнинъ басма токъума тезьясы бар экен,битам юньден,йипектен, кетенден чешит эшьялар ишлеген.Битамнынъ даа «Зингер» адлы тикиш машинасы да бар экен, шу тикиш машинасы иле тон, къалпакъ,зыбын антер, елеклер тикип тюрлю кумюш, алтын йиплернен нагъышлай экен.
____________________________________________________Назмие битамнынъ келинлик джиезинеде гузель алтын пуллы фес, антер,тюрлю киселер ишлеп азырлагъан. Лякин оларны сюргюнлик девиринде къорантасыны ачлыкътан къуртармакъ ичюн сатып акъчасына отьмек алгъанлар. Чокъ языкъ ки, Назмие битамнынъ джиезинден тек бир явлукъ кисеси аиле дегерлигимиз олып къалды.
Бу нагъышлы кисе несиль-несильден шимдики замангъадже сакъланып къалынгъандыр.
Не корьмеди бу эшья – насыл къасеветлер, аджыныкълы ачлыкъ вакъытлары олмасын, насыл афатлар башындан кечирмесин, ипрангъан, лякин шу девирден кельген кисе бу къорантагъа чокъ тарихий вакъиаларны хатырлата ве насылдар кучь ве къуванч кетире.
Биз бойле дигерликлерни сакълап къалмакъ ве эр эшьянынъ меракълы тарихыны бильмек керекмиз.
Комментариев нет:
Отправить комментарий