Абдураманов Куртсеит

ЭДЖДАТЛАРМЫЗНЫНЪ МИРАСЫ

презентация

 

Тарихыны бильмеген, келеджегини бильмез. Озь баба-деделеримизни бильсек, биз озь-озюмизни билемиз. Онынъ ичюн тарих саасы бу энъ кенъ ве тедкъикъке уйгъан саадыр. Бу мевзу даима актуаль, чюнки тарих узун вакъыт заманында яратылды, аля даа яратыла ве келеджекте яратыладжакъ. Эр бир инсаннынъ озь тамырлары бардыр ве пек чокъ алларда бизим тамырларымыз бизге дегерли бир шейни къалдыралар. Адет ве аньанелерни, дегерлик ве эшьяларны, къыйметли ве мукъаддес шейлерни биз козь бебеги дайын сакълаймыз. Кимдедир баба-деделеринден къалгъан эски, амма мукъаддес къушакъ, тарихий ресим, дигерлеринде несильден-несильге мирас олып кечкен эски, къыйметли ве азиз олгъан бакъыр къума я да джезве. Токъуманынъ энди ипрангъан йиплернен япылгъан марама, кисе я да башкъа бир эшья къорантанынъ энъ къыйметли шейи ола билир. Бизим аилемизде исе бу 500 йыллыкъ, эль-эльден сакълангъан Къурандыр.

Къуран бу – Ислям диннинъ мукъаддес китабы ве эсас менбаасыдыр. Эр бир мусульман бу китапнынъ адыны биле ве динимизде онынъ не къадар къудрети ве къыймети олгъанындан хабери бардыр. Белли олгъаны киби, Мухаммед Пейгъамбер (с.а.в.) яшагъан заманларда Аллах Джабраиль мелеги ярдымынен онъа ве башкъа инсанларгъа Къуран парчаларны айта, башкъа сёзлернен инсаниетке бир талиматны ёллай эди.

Къырымда Къуран XI—XII асырларда Ислям дининъ биринджи адымарынен берабер пейда олмагъа башлады. XIII асырда Къырым ярымадасында Алтын Орда девиринде мусульманлыкъ бутюнлей инкишаф этмеге башлады. Къырым ханлыгъында Ислям дини девлет дини оларакъ темин этиле. Иште бу заманларда бизим ярымадамызда джамилер бирер-бирер артындан къурулмагъа башлады. Аллахкъа инангъан, намаз япкъан, ораза туткъан инсанлар кунь-куньден артмагъа башлады.

Меним эдждатларым да бу динни къабул этип Къуран окъумагъа башладылар. XVI асырда Къурт Сулейман дедемнинъ аилесинде мукъаддес Къуран китабы пейда олды. Насыл о пейда олды, афсуз ки бельгисиз. Бельким о онъа онынъ бабасындан къалгъан, бельки де озю онынъ саиби олгъан, буны ич бир кимсе бильмей. Лякин Къурт Сулейман китапны козь бебеги дайын сакълап келеджек несиллерге де бойле сакъламакъны эманет этти. Онынъ огълусы Осман, озь огълусына Къуранны берди. Осман исе, озь огъулларына къалдырды.

Несиль-несильден бизим эдждатларымыз Ислям бильгили ве къавий иманлы эдилер ве чокъусы Меккеге аджылыкъкъа бармагъа тырыша эдилер. Онынъ ичюн меним баба-деделеримнинъ адына «Хаджи», яни Меккеге баргъан,  сёзю къошулды. Хаджи Дершали, Хаджи Сали, Хаджи Белял, Хаджи Осман – булар эписи бизим аилемизнинъ тамырлары. Олар биз тариф эткен Къуранны эль-эльден кечирдилер.

Хаджи Осман Абдурахман дедеме Къуранны бергенде 1917 сенеси  инкъиляп заманы кельди. Бу пек агъыр заманлары эди, онынъ ичюн Абдурахман дедем Меккеге аджылыкъкъа барып оламады. Абдурахманнынъ бабасы онъа Къуранны, таджвидни озю огретмеге башлады. Нетиджеде, Абдурахман дедем Къураннынъ бутюн метинлерини огренип, хафиз олды.

Абдурахман дедемнинъ аилеси Судакъ шеэрнинъ Таракъташ коюнде яшай эди. 1944 сенеде, сюргюнлик олгъан вакъытта. Арбийлер эр бир къырымтатарнынъ эвине кирип оларны къувмакъ ичюн 5 дакъкъа бергенде, Абдурахман деде энъ къыйметли шейни элине алды. Бу мукъаддес, несиль-несильден кельген Къуран эди. О, апайындан ве Раиле къызындан берабер Узбекистангъа тюштилер. Умют берген Къуранлары эр заман янынларда эди. Вагонларда олгъан заманда Къураннынъ саифелери пек ипранды ве йыртылмагъа башлады. Кимерси сафлернинъ окъумагъа чареси ёкъ эди.

О вакъыт Узбекистанда олар къардашыны тапып онъа эки одалы эвге кочьтилер. Бу кичик, тар диварларда 8 инсан яшамагъа меджбур эди. Бир-къач вакъыттан сонъ, Абдурахман дедем пара къазанып, аилесиннен берабер аягъа къакъып башладылар ве айры эвге кочьтилер. Къуранны алып Абдурахман дедем тамирлемеге башлады. О хафиз олгъаны ичюн, ёкъ олгъан саифелернинъ парчаларыны озю айры кягъытта язып китапнынъ табакъларына япыштырды. Бойле этип Къураннынъ метини гъайрыдан тюзетильди.

Узьбекистанда Кырым акъкъында тюшюнджелер баба-деделеримизнинъ башыны быракъмай эди. Абдурахман дедемнинъ аилеси Къырымгъа къайтмакъ къарар берген сонъ, олар Къалай коюне (Азовское) кочьтилер. Мында олар 15 йыл яшагъан сонъ, Судакъкъа кельмеге истедилер. Дедемнинъ тувгъан эвинде энди башкъа, ябанджы инсанлар яшай эди. Бу инсанлар къырымтатарларгъа эвлерини сатмагъа ясакъ олгъанындан эвини бермеге разы олмадылар. Лякин дедемнинъ аилеси эписи бир догъмуш Таракъташ коюнде яшамагъа къалдылар. Абдурахман дедеме апайынынъ тарафындан къардашлары къургъан Таракъташ коюнинъ Кучюк маалесининъ джамисинде намазлар къылмагъа къысмет олды.

Абдурахман  дедемнинъ сонъки ниети озь тувгъан, сюргюнликтен эвель яшагъан эвинде джаныны бермек эди, 1997с. Абдурахман дедем Судакъ топрагъында Таракъташ коюнде вефат этти. Дженазеде онынъ мевтасыны тувгъан эвининъ босагъасына къойып, ниетини ерине кетирдилер.

 Мукъаддес Къуран-и-Керим бабасындан Сеит-Исмаил дедемнинъ элине кечти. Сеит-Исмаил дедем бабасы берген бильгилерни ве озюнинъ тырышмаларынынъ ярымынен Къуранны окъуй эди. Къуран окъумагъа о балаларыны ве бизни – озь торунларыны огретмеге тырыша эди.

Бойлеликнен, эль-эльден кельген Къуран бизим эвимизде тура. Бу китап бизге бизим аилемизнинъ зенгин тарихини хатырлата. Деделеримизден къалгъан мирасны севмек ве огренмек керек. Бильмеген дегерликлерни сорап бильмемек озюмизге нисбеттен япылгъан хаинликтир. Огренген эр бир янъы эшьяларымыз бизлерни котереджек, юджельтеджектир. Бойле кичик тедкъикъатымыз эшья хазинемизни зенгинлештиреджек, тарихимизни кенълештиреджек ве бизим  къуванчымызны арттыраджакъ.

        АИЛЕ ДЕГЕРЛИКЛЕРИ-2022 ярышнынъ финалистлери