Сейтмеметова Улькера

Эдждатларымнынъ такъдиринде Къоджанкъы кою ве Полонья

презентация

Къоджанкъы – тарихлерде сыкъ анъылмагъан, кенъ кутьлеге белли олмагъан, амма бир чокъ инсанлар ичюн къыйметли олгъан кучюк Къырым кою. Бир заманлары Керичь ярымадасында ерлешкен, Къара денъиз ялысына бакъкъан Къоджанкъы ер юзюнден ёкъ этильди.

          Ильк оларакъ Къоджанкъы (я да Ильгери Къоджанкъы) 1784 сенесине аит весикъаларда къайд этиле. 1805 сенесине аит олгъан эали микъдары акъкъында языларда Къоджанкъы коюнде 6 азбар ве 66 инсан яшагъаны бельгиленди. 1836 сенесининъ хариталарында 16 азбар къайд этильди. 1860-джы сенелери Ильгери Къоджанкъы Сараймен волостине кирсетильди ве 15 азбарда 30 инсан яшагъаны акъкъында малюмат бар. 1892 сенесининъ весикъаларына коре Ильгери-Къоджанкъыда 88 адам, 1902 сенесининъ весикъаларына коре 136 адам яшай эди.

          «Всесоюзная перепись 1926 года» джедвелинде, Керичь районынынъ Харджибие кой шурасына аит олгъан Къоджанкъы коюнде 25 кой азбары, 120 адам ве I дереджели татар мектеби олгъаны акъкъында малюмат бар. «Всесоюзная перепись 1936 года» джедвелинде Къоджанкъы коюнде 31 азбар ве 150 адам яшагъаны къайд этильди.

          1944 сенеси майыс айында халкъымыз сюргюн этильген сонъ, бир къач ай сонъра Керичь ярымадасына Тамбовдан 204 къоранта кетирильди, къартана-къартбабаларымызнынъ эвлерине кирип яшамагъа рухсет берильди. Асырлар теренлигинден Ильгери-Къоджанкъы адынен белли олгъан кой, 1948 сенесининъ майыс 18 куню «Степная» олды. 1958 сенеси исе кой «олю» мескен ерге чевирилип, къайд этюв джедвеллерден чыкъарылды. Кой саиплери ят топракъларда, дженк мейданларында ве мудхиш лагерьлерде, сюргюнликте гъайып олгъан заман, Ватанда даа бир кой харабеге чевирилип, ёкъ этильди.

          Анам тарафындан эдждатларым, Ленура къартанамнынъ къартана-къартбабасы Афизе Аблаева ве Эбидулла Абдуллаев дженк ве сюргюнликтен эвель къадимий Къоджанкъы коюнде яшай эдилер. 1938 сенеси оларнынъ къорантасында бешинджи бала дюньягъа кельди, къыз баланынъ адыны Халиде къойдылар. Ондан эвель догъгъан дёрт бала сабийлик чагъында эбедий дюньягъа къавуштылар.

Белли бир малюматларгъа коре, къартбабамыз Эбидулла Абдуллаев арбий эди, 1944 сенесине къадар Къырымны азат эткен арбий силяларда хызмет этти. Ярымада немселерден азат этильмесине бир къач ай къалгъанда, гедженинъ кеч маалинде сонъки кере эвини, омюр аркъадашы ве къызыны зиярет этмеге кельди, «Озюни ве баланы сакъла, сагъ къалсам, мен сизни тапарым, къысмет олса, корюширмиз», сёзлернен эвден чыкъып кетти, ве башкъа ич къайтмады.

Афизе къартанам гъает йымшакъ гонъюлли ве чокъ лаф этмеген инсан эди. Къорантасынынъ кечмишини, омюр аркъадашыны, сюргюнликни пек аз анълата эди. Козьяш толу козьлеринде «Сорама, анълатмакъ пек зор» сёзлер окъумакъ мумкюн эди. Сонъ куньлерине къадар Къырымдан чыкъкъан ве Къырыгъа къайткъан абдиеклерни окъуй, дженк, сюргюнлик, ачлыкъ олмасын, деп, дуа эте эди. Аиле архивимизде къартаналарымызнынъ фоторесимлери сакълана, амма Эбидулла къартбабамнынъ фоторесимлери, весикъалары асла ёкъ, олар эбедиен Къоджанкъыда къалды.

Къартанам, сонъра исе анам, чокъ вакъыт къартбабамыз Эбидулла Абдуллаевнинъ дженкте гъайып олгъан излерини тапмагъа тырыштылар. «Керичь ярымадасынынъ хатыра китабы»нда 1907 сенеси Къоджанкъыда догъма Абдуллаев Абдулла акъкъында малюмат бар. Юрекнинъ терен кошесинде бу бизим къартбабамыз, деген умют яшай эди. Китапта бу инсаннынъ сонъ мекяны Полониядаки Ракувек кою олгъаны бельгиленди. Анам шу койнынъ дженкнен олгъан багъны даа 2004 сенеси Полониягъа баргъан заманлары араштырмагъа башлады, анда яшагъан тарихчы Муса Конопатскийнен мектюплешти, амма ич бир весикъа, ич бир бильги тапылмады.

Ве бугунь мартнынъ 30-да муджизевий бир адисе олды – «Мемориал» сайтында янъы юкленген архив малюматлар арасында къартбабамыз Абдуллаев Эбидулланен багълы олгъан бильгилер бар. Энъ эсасы, къорантамызгъа келип чыкъмагъан, амма 1945 сенеси январь айында Къоджанкъы коюне адий аскер Абдуллаев Эбидулланынъ омюр аркъадашына Абдуллаева Афизеге ёлланылгъан олюм акъкъында беяннаме весикасы мейдангъа чыкъты. 78 йыл девамында къорантамыз къартбабамызнынъ такъдири акъкъында ич бир шей бильмей эди. Ниает бу бошлукъ толдурылды.

Весикъалардан анълашыла ки, адий аскер Абдуллаев Эбидулла 1944 сенесининъ июль айында Минск шеэринде 1108 атыджы полкнынъ 331 атыджы дивизиясына къошулды. Олар Акърусие, Литва, Полония топракъларыны алман арбий силялардан азат эте эдилер. 1945 сенесининъ биринджи куньлери Полониядаки Белосток виляетининъ Ракувек коюнинъ этрафында къатты урушлар кечти ве къартбабамыз Абдуллаев Эбидулла 1945 сенесининъ январь дёрт куню шу урушларда эляк олды. Полониянынъ топракълары онынъ сонъ мекяны олды. 1952 сенеси Ракувектеки совет арбийлерининъ къалынтылары Белосток виляетининъ Сувалки (Suwałki) къасабасынынъ янында Кшивулька (Krzywólka) къардашлыкъ мезарлыгъында гъайрыдан дефн этильди.

Бир къач йыл эвельси «Аиле дегерликлери» конкурсында биз Абхаиров Мунир къартбабамнынъ къартбабасы Къоджанкъылы Абкъар Абдураимов акъкъында икяе эткен эдик. О, 1942 сенеси Ворошиловград шеэрининъ этрафында алманларгъа эсир тюшип, 1943 сенеси Полониядаки Ченстохова (Tschenstochau) къасабасынынъ янында ерлешкен «шталаг 367» лагерьде агъыр хасталыкъ ве ачлыкъ нетиджесинде эляк олды. Абкъар къартбабамыз ичюн да Полониянынъ топракълары сонъ мекяны олды.

Эдждатларымыз – эки къартбабамыз – Абкъар Абдураимов ве Эбидулла Абдуллаев Къара денъиз ялысына бакъкъан къадимий Къоджанкъыда догъып, мында осьтилер, шу топракъларда буюдилер, экиси де Ватаныны къорчаламакъ ичюн дженкке кеттилер, азатлыкъ ичюн куреште джанларыны феда эттилер. Къоджанкъы кою ве Полониянынъ топракълары оларнынъ такъдирлеринде ильк ве сонъ нокъталары олды. Оларнынъ айдын хатырасы даима юреклеримизде.

Аллах рахмет эйлесин, рухлары дженнетте олсун!

        АИЛЕ ДЕГЕРЛИКЛЕРИ-2022 ярышнынъ финалистлери