Ильяс Сейтаблаев Кумюш къушакъ (2007)

 "Аиле дегерликлери-2007" ярышнынъ финалистлери

Ильяс Сейтаблаев Кумюш къушакъ

Такъалы къушакъ къырымтатарларнынъ энъ севимли зийнетлеринден биридир. Къушакъларны эм эр кишилер, эм къадын-къызлар, эм балалар да такъкъанлар. Къушакълар маден, юнь, телли къумач ве къадифеден япыла тургъан. Къушакънынъ къалын негизине эксерий алларда 8 шекилинде, базыда исе, шерит я да чечек шекилинде телли сюлюклер кечирильген.

Къушакънынъ кумюш такъасы олдукъча зенгин безетиле тургъан. Такъалар чифт олып, олар тёгерек, бадем я да кобелек къанаты шекилинде олалар. Адет узьре, такъа шекилининъ негизине бири-бирини текрарлагъан эки юзюм япрагъы такъыла ве, ниает, усттен ири чечек розеткасынен пекитиле. Нетиджеде колемли, учь къатлы йипишли композиция асыл ола ве онынъ чекиси кимерде 400 граммгъа бара. Халкъымыз сюргюн этильген сонъ Къырымда къуюмджы усталардан ич бир адам биле къалмады. Бу санаатны тиклемек огърунда даа ильк адымлар атыла. Онынъ такъдири озь ишине сынъырсыз садыкъ олгъан бир къач иджатчынынъ къолундадыр. Теэссюф ки, бойле адамлар пек аз.

Мен кумюш къушакънынъ тарихы акъкъында икяе этмеге истейим. Бу къушакъ меним къартанамнынъ анасына аит. Онынъ ады Фатиме эди. О, Къырымнынъ дженнет дайын кошеси олгъан Судакъ районнынъ Айсерез коюнде догъгъан. Онынъ балалыкъ йыллары бу койчикте кече. Айсерез кою ве онынъ этрафы озюнинъ аджайип дюльберлигинен, къадимий девирлерден башлап

Къырымдан чокъ узакъ ерлерде де белли эди. Бу дюльбер манзаралар Фатимени та балалыкътан озюне мефтюн эте. Шунынъ ичюн койни терк этмеге истеги олмай. Йыллар кече, Фатиме дюльбер ве корюмли къыз олып осе. Бу шайлы къызгьа Мемет бутюн барлыгьынен севда ола. Фатиме де онынъ севгисини джевапсыз къалдырмай. Оларнынъ ана-бабалары меселени анълагъан сонъ юректен севинелер ве яшларны эвлендирелер. Мемет Фатимеге джиезлик эки къушакъ багьышлай (бири алтын, экинджиси кумюштен экен). Пек муаббет яшап башлайлар. 1941 сенеси... Ватан дженкининъ ильк куньлеринде Мемет джебэге кете. Бир чокъ урушларда иштирак эте. Фатиме эки баланен бутюн къырымтатар халкънен беребер азиз ватанындан сюргюн этиле. Сюргюнлик хорлугьыны халкъынен берабер кечире ве ачлыкъ чеке. Балаларны олюмден къуртармакъ ичюн алтын къушакъны бир торбачыкъ богьдайгьа денъиштире. Бойле этип, ачлыкътан озь джанларыны къуртаралар. Шимди кумюш къушакъ къартанамнынъ энъ къыйметли дегерлиги сайыла. Бу къушакъ екяне аилевий дегерликтир, чюнки о девирлерни ве меним эдждатларымны хатырлата. Умумен, келеджекке буюк къыймет багъышлагьан бу къартбабамнынъ къушагъы хатырамдан силинмез. Деделеримизден къалгъан мирасны севмек ве огренмек керек. Бильмеген дегерликлерни сорап бильмемек озюмизге нисбеттен япылгъан хаинликтир. Огренген эр бир янъы эшьяларымыз бизлерни котереджек, юджельтеджектир. Мезкюр араштырмалар саесинде эшья хазинемиз зенгинлешеджек, къуванчымыз артаджакъ.