Шерьян Белялов Миллий тербие ве миллий неширлер миллетнинъ темелидир (2007)

 "Аиле дегерликлери-20077" ярышнынъ финалистлери

Шерьян Белялов 

Миллий тербие ве миллий неширлер миллетнинъ темелидир

Эр бир къорантанынъ озь адет ве аньанелери, дегерлик ве эшьялары, къыйметли ве мукъаддес шейлери бардыр. Кимдедир баба-деделеринден къалгъан эски, амма мукъаддес Къуран, тарихий ресим, дигерлеринде несильден-несильге мирас олып кечкен эски, лякин аиле ичюн къыйметли ве азиз олгъан бакъыр къуман, джезве, марама, кисе я да башкъа бир эшья шу къорантанынъ энъ къыйметли шейи ола билир.
Бизим аилемизде исе бойле къадимий ве тарихий шейлер сакъланып къалмагъан. Амма къорантамызнынъ озюне хас дегерликлери мевджут. Бизим аилемизнинъ дегерликлерден бири миллий тербиедир. Миллий тербие акъкъында айткъанда, Акъкъий къартбабамны анъмасам олмайджакъ. Чюнки бизге бу тербиени къартбабам ашлады. Къартбабам ана-бабадан эрте оксюз къалса да, интернатта, сонъундан 13-нджи нумюневий мектепте окъугъанда, татиль вакъытларында тизелерине, алаларына сыкъ-сыкъ мусафирликке бара экен. Шунынъ ичюн олса керек ки, къартбабам урф-адетлеримиз акъкъында чокъ шей биле эди. Оджалар курсыны битирип, Тобен коюнде оджалыкъ япкъанда, къартбабам пек аджайип адамларнынъ эвинде яшагьан. Бу аджайип инсанлар Адислям агьанен Амиде апте экенлер. Олар къартбабамны озь огълу киби севип, сая экенлер. Къартбабам бу аджайип инсанлардан адетимиз, аньанелер ве миллий тербиемиз боюнджа пек чокъ шей огренген. Къартбабам сагъ олгъанда, оларны пек чокъ анъа эди. Сонъра бу тербиени къартбабам балаларына, торунларына ашлады. Шунынъ ичюн де ана-бабаны, озюнден буюклерни урьмет этмек, оларгъа лаф къайтармамакъ, агьа-къардашлар озьара муаббет олмакъ кереклиги, ана тилини севмек ве оны темелли бильмек бизлер ичюн къанун кибидир. Къартбабам кечингенде мен он яшында эдим. Лякин базы шейлерни пек яхшы хатырлыйым.
Аилемизде, софра башында къартбабам озь ерине отурмагьандже, бирев ашкъа къол урмай эди. Эмджелерим къартбабамнынъ огюнде бир кере де тютюн ичмей эдилер. Чюнки къартбабам тютюн сагълыкъкъа зарар олгъаныны пек яхшы биле, шунынъ ичюн, бабамыз дарылмасын деп, онынъ огюнде тютюн ичмей эдилер. Менимдже, бу эм эдепсизлик сайыла. Къартбабам пек чокъ аталар сёзлери ве айтымлар, риваетлер биле эди. Эр даим еринден тураджакъта: «Къач турайым, туз къавурып къояйым, сыгъырым этин тузлайым», - дей эди. Бу акътаки риваетни манъа да икяе эткен эди: «Бир ялынъыз фукъаре къартананынъ сыгьырыны хырсызламагъа келелер. Къартана не япаджагьыны бильмей, эв ичинде отурып «къач турайым, туз къавурып къояйым, сыгьырым этин тузлайым», - дей экен. Бу сёзлерни эшиткен хырсызлар, сыгьыры союлгъан экен, деп къайтып кете экенлер.» Къартбабамнынъ энъ севимли йырлары «Мени де гъамдан азат эйле» ве «Меним адым Сеит огълу Сейдамет» йырлары экен. Мен даа кучюк олгъанда, айнени ерине мени шу йырларнен юкълата экен. Бизим аилемизнинъ даа бир дегерлиги бар. Бу газета ве меджмуалар. Мен бала олгъанда, акълымда эвимизде эр ерде десте-десте газета ве меджмуалар тура эди. Къартбабамнынъ янында эр вакъыт бир топ газета булуна эди. Оларнынъ чокъусы ана тилимизде чыкъкъан газеталар ве «Йылдыз» меджмуасы эди. Газеталар, бизим эвде, пек къыйметли шей сайыла эди. Алла сакъласын, кимдир онъа бир шей сарса я да якъса, къартбабам пек дарыла эди. Ана тилимизде чыкъкъан газеталаргъа бир шей сармакъ мумкюн дегиль эди. Газета ве меджмуаларгъа севги ве урьметнен бакъмакъ, бизге къартбабамдан мирас олып къалды. Къартбабам «Ленин байрагъы», «Достлукъ» -«Къырым» газеталарыны, «Йылдыз» меджмуасыны биринджи санындан башлап ала эди. Биз эпимиз яшлыкътан ана тилимизде чыкъкъан газеталарны ве «Йылдыз» меджмуасыны меракънен окъуймыз. Шимди де «Янъы дюнья» газетасыны эр афта сабырсызлыкънен беклеймиз. Биз шимди насыл мусбет инсаний фазиетлерге иришкен олсакъ, эписи газета ве меджмуалар ярдымынен олды. Шунынъ ичюн де мен газета ве меджмуаларны къорантамызнынъ дегерликлеринден бири деп саям. Къорантамызнынъ даа бир дегерлиги ана тилимизде нешир олгьан китаплардыр. Даа сюргюнликте аилемиз къырымтатар тилинде нешир олгьан китапларнынъ чокъусыны сатын ала эдилер. Шимди о китаплар бизим дегерлигимиз олып къалды. Мен беллесем, эр бир аиле озь дегерликлерини севип сакъласа, келеджек несиллерге мирас этип къалдырса, бойле къорантада дини, тили, урф-адети, тарихы ич бир вакъыт унутылмаз.