Ислямова Анифе
Бизим «Къарт-Къарт»
Меним адым Анифе Ислямова. Бугунь мен къартбабамнынъ къыз къардашы акъкъында икяе этмек истейим. Бизим эвимизде бир къаиде бар эди. Эр кунь къарт Хатидже битамызгъа телефон ачып, сагъ-селяметлигини сорамакъ. О, пек аятсевер инсан эди. Хатидже битамыз эр кунь зарядка япа эди, козьлери ярамай корьгенине бакъмадан о, эр шейни акъылында тута эди, ич бир шейни унутмай эди. О, эр вакъыт бизлерге аляджы олмакъ кереклигини айта, мектебимиз акъкъында сораштыра эди. Кичкене олгъанда биз чокъ вакъытлар онынъ эски фотоларыны бакъа, телевизиондан онъа багъышлангъан яйынларны корип къалып «Мына бизим Къарт-Къарт», - деп къычыра эдик.
Сонъундан биз «Къарт-Къарт» дженк иштиракчиси, Акъяр мудафаасынынъ иштиракчиси олгъаныны бильдик. О, 8-нджи айры денъиз пияде аскерлери бригадасынынъ арбий фельдшери, тиббиет хызметлери уйкен лейтенанты, бир сыра девлет мукяфат саиби, «Джесюрлик медали», Ватан дженкининъ II дередже ордена, «Акъяр мудафаасы ичюн» медаль, «Къараденъиз флотынынъ ветераны» кокюс нишанынен такъдирленген экен. «Къарт-Къарт» биринджилер сырасында пек сийрек расткельген «Даша Севастопольская» хатыра медалинен де такъдирленди.
Акъяр мудафаасынынъ иштиракчилери бизим «Къарт-Къарт»къа – Ислямова Хатиджеге - Катюша адыны берген эдилер. Битамыз Хатидже Ислямова 1919 с. 13 декабрь куню Акъмесджитте Красноармейская сокъагъында, 101-нджи эвде догъды. О, нумюневий 13-нджи татар мектебинде 7 сыныф битирип, башта Багъчасарайда фельдшер-акушер техникумына окъумагъа кире. Сонъра техникум Керчь шеэрине авуша.
«Къарт-Къарт» студент олып И. Гаспринский мезары янындаки байырларда отурып, дерлерини бакъкъаны акъкъында айта эди. Техникум студентлери о вакъыт Салачыкъ маалесинде яшай эдилер.
1940 сенеси «Къарт-Къарт» техникумны битире ве Акъяргъа фельдшерлик пунктына мудир оларакъ тайинлене.
«Къарт-Къарт» хатырлагъаны киби дженк башлангъанына олар ич те инанамай эдилер, вазиетни тек арбий окъувлар киби къабул эттилер. Амма умумий мобилизация илян этильген сонъ «Къарт-Къартны» Къараденъиз флотынынъ Школа оружия (Силя мектебинде) арбий фельдшер оларакъ къалдыралар. О, пек назик ве алчакъ бойлю олгъаны ичюн, эр кесге тиктирильген арбий урба онъа зияде балабан ола ве онъа олып махсус урба тикелер.
«Къарт-Къарт» я сизге силя бердилерми? – деп, сорай эдим мен эр вакъыт.
«Эбет, бизлерге наганлар берген эдилер, амма о пек агъыр олгъаны ичюн чалышмагъа кедер эте эди. Онынъ ичюн мектеп мудири полковник Павел Филиппович Горпищенкогъа мураджат этип, оны къайтармакъ риджасынен булундым», - деди.
«Къарт-Къарт»ымыз акъкъында онынъ сафдашы Михаил Григорьевич Байсак бойле язгъан эди:
1942 сенесининъ июнь айында гитлерджилер буюк арбий къысымлары ве техникасы Акъяр дживарларында ерлештириле. Акъярда яшагъан эр бир инсан, къолуна силя ала бильген шеэр сакини эндиден башлап дженк иштиракчиси олды. «Къарт-Къарт» да озь санчастини ташлап дженк мейданына кетти ве денъиз пияде аскерлери арасында булунмагъа къарар берди. Онъа санчастькъа барып къалмасыны риджа эте эдилер. Амма «Къарт-Къарт» ред этти.
«Къарт-Къарт»нынъ хатырлавларына коре о куньлери инсанлар пек агъыр вазиетте булунгъанларына бакъмадан инсаниетлигини джоймагъанларыны къайд эте эди. О мудхиш куньлер Акъярда сув къытлыгъы олгъан ве аскерлерге ичмек ичюн биле сувны тапмагъа пек зор ола эди. О вакъыт сачлары пек узун олгъан «Къарт-Къарт» оларны кеседжек олгъан, амма онынъ къарт санитары:«Сакъын, кесме, акъшам устю мен сув къыздырарым, сен оларны юварсынъ» деп, ойле этип сачларыны кестиртмеген.
«Къарт-Къарт» чокъ керелер озюнинъ командири полковник Павел Филиппович Горпищенконы - «Батя»ны хатырлай эди. Денъиз пияде аскерлери онъы «Батя» деп адлагъан эдилер. Полковник Гопищенко Акъяр мудафаасында пек яралана ве вефат эте.
«Къарт-Къарт» дженк куньлерини бойле хатырлай эди:
Акъяр мудафаасынынъ денъиз пияде аскерлер бригадасынынъ денъизджиси «Къарт-Къарт»къа быгъышлап бойле сатырларны язгъан эди :
«Къарт-Къарт» дженк йылларыны хатырлагъанда бойле айта эди: «Мен о дженкнинъ джанлы шааты олам. Мен оларнынъ арасында эди. Чокъ инсан о куньлери ёкъ олды. Херсонес бурунында пек чокъ инсан эляк олды. Ойле бомбордуманлар олар эди ки, сен къоркъу, паника деген шейлерни акъылынъа биле кетирмей эдинъ. Бир кесек галет печеньясыны тапсакъ биле болип ашай эдик.
Контузия олгъанда мени адий акъярлы къадынлар къорчаладылар. Олар мени алманлардан сакъладылар. Мен бир къач кунь эссиз яттым. О вакъыт адамлар пек дост, бир бирине ярдым элини узатмагъа биле эдилер».
Бир къач куньден сонъ алман аскерлери бутюн шеэрни запт эттилер. «Къарт-Къарт»къа апске тюшмемек ичюн гизленмеге керек олды. Акъярдан Акъмесджитке барып чыкъкъандже баягъы зорлукълар корьди. Бу ёлда оны дёрт козьнен беклеген, токътамайып онынъ сагъ-селямет къайтып кельмеси ичюн анасы окъугъан дуалар ярдым этти.
Бир шейге бакъмадан бизим «Къарт-Къарт» Акъяр мудафаасынынъ 250 кунюни джесюрликнен кечирди. Бу корьгенлери сонъундан онынъ аятында расткельген бутюн къыйынлыкълар, зорлукъларны джесюр, ирадели кечирмеге кучь берди.
Бутюн къырымтатар къоранталары киби «Къарт-Къарт» къорантасынен берабер Озьбекистангъа Сырдарья виляетине сюргюн олунды. Башындан памукъ чёллеринде чалышып башлагъан, сонъундан исе озь зенааты боюнджа эмшире олып чалышмагъа изин ала. Чырчыкъ шеэрчигине ишке кире. Эмширелик оны ве къорантасыны агъыр йыллары олюмдан къорчалай. 1956 сенеси «Къарт-Къарт» къорантасынен, комендант режими алынгъан сонъ, Самаркъанд шеэрине коче. Башта эбанай-акушер олып, сонъундан пенсиягъа чыкъмагъандже Самаркъанд джумхуриет хастаханесининъ ЛОР болюгинде чалыша.
Отуз йыл девамында онынъ сафдашлары Катюшаларынынъ такъдири акъкъында бир шей бильмей эдилер, отуз йыл девамында «Къарт-Къарт»нынъ янында чалышкъан инсанлар, дженк йыллары къараманлыкъ косьтерген арбий эмшире акъкъында ич бир шей бильмей эдилер. «Къарт-Къарт» кимсеге ич бир шейни икяе этмей эди.
Эки куньден сонъ мектюп келе: «Ура, Катя, ты живая и здоровая.… Быть в обороне Севастополя и остаться в живых — это значит, что мы родились в маминой рубашке, я тебя очень хорошо помню, в морской форме, с косичками… Я не могу описать, кем мы доводимся друг другу. Другом — нет, даже не родственники — мы еще сильнее». Бу сатырларны язгъан бригада политругы Миша Байсак экен.
1975 сенеси Хатидже Ислямова, эфсаневий Катюша, ильк кере Акъяргъа сафдашлары иле корюшювге бара. Янъыдан къурулгъан шеэр сокъакълары боюнджа кезгенде козь огюне о къара куньлер, урушлар келе эди. Катюша эляк олгъан сафдашлары- денъиз пиядеджилерни хатырлап агълай эди. «Батя» - полковник Горпищенконынъ мезарыны зиярет этип, отуз йылдан сонъ оынъ баш ташына «Урьметли Батягъа Катюшадан» язылы гульчемберни къойды.
Бизим «Къарт-Къарт» акъкъында бир чокъ китапларда ве деврий матбуатта макъалелер язылып бастырылды. Онынъ къараманлыкълары акъкъында бир сыра документаль фильмлер чыкъарылды. Бизлер, онынъ торунлары, биле «Къарт-Къарт» насыл кучьлю ве ирадели олгъаныны дуя эдик.
Бизим «Къарт-Къарт» - тиббиет хызметлери уйкен лейтенанты Хатидже Ислямова 2017 сенеси 9 декабрь куню вефат этти. Амма бизлер ичюн о, даима юреклеримизде яшайджакъ, чюнки о къорантамызнынъ гъуруры, халкъымызнынъ ве Къырымнынъ джанлы тарихыдыр.
НЕТИДЖЕ
Мен озь битамнен гъурурланам! Бу арбий весикъалар ве фотосуретлер меним къорантамнынъ ольченмез дегерлиги. Меним эджатларымнынъ джанлы тарихы.Мен оларны къорчаламакъ керегим.
Менимдже,эр бир инсан озь аилесининъ кечмишини огренмек бильмек омюр бою хатырламакъ борджлу. Битамнынъ айдын хатырасы меним
къальбимде эбедий яшайджакъ. Олар бизим бахтлы аятымыз ичюн дженклешти.
Къараманларнынъ джесаретлигини эбедийлештирмек керек. Шунынъ ичюн оларнынъ адларынен сокъакълар, мектеплер, кичик сейяре адландырылгъандыр. Къараманларнынъ эйкели шеэрлерни безете. Бу инсанларнынъ яшайышы мисалинден осип келеяткъан несиллеримиз унер алмакъ кереклер, чюнки оларнынъ сынъырсыз этрафтакилерге севгиси, къараманлыгъы ве джесюрлиги, ирадеси ве аджайып алчакъ гонъюллиги эр кесни айретте къалдыра.
1940 сенеси «Къарт-Къарт» техникумны битире ве Акъяргъа фельдшерлик пунктына мудир оларакъ тайинлене.
«Къарт-Къарт» хатырлагъаны киби дженк башлангъанына олар ич те инанамай эдилер, вазиетни тек арбий окъувлар киби къабул эттилер. Амма умумий мобилизация илян этильген сонъ «Къарт-Къартны» Къараденъиз флотынынъ Школа оружия (Силя мектебинде) арбий фельдшер оларакъ къалдыралар. О, пек назик ве алчакъ бойлю олгъаны ичюн, эр кесге тиктирильген арбий урба онъа зияде балабан ола ве онъа олып махсус урба тикелер.
«Къарт-Къарт» я сизге силя бердилерми? – деп, сорай эдим мен эр вакъыт.
«Эбет, бизлерге наганлар берген эдилер, амма о пек агъыр олгъаны ичюн чалышмагъа кедер эте эди. Онынъ ичюн мектеп мудири полковник Павел Филиппович Горпищенкогъа мураджат этип, оны къайтармакъ риджасынен булундым», - деди.
«Къарт-Къарт»ымыз акъкъында онынъ сафдашы Михаил Григорьевич Байсак бойле язгъан эди:
«Хатидже Ислямованы биринджи кере корьгеним акъылымда - алчакъ бойлю, томалакъ бетли, ал янакълы ве узун къара сачлы. Отрядымызда олгъан бутюн аскерлер онынъ пек назик олгъанына таджип эте эдилер. Санитар къысымында чалышкъанда юзлернен аскерлени о бир дюньядан къайтарды. Дженк мейданындан 47 яралы аскерни устюнде ташып къуртарды. Бир къач кере разведкагъа да барды. Онъа эркеклерге бакъкъанда зияде къыйын олгъаны эльбетте анълашыла эди. Амма бир шейге бакъмадан о, пек сабырлы, чыдамлы ве къоркъубильмез эди. Бригаданынъ бутюн аскерлери онынъ джесюрлигине шашып къала эди, мерхаметлиги ве эр бирини гонъюлини котермеге бильгени ичюн, яралыларны эйи сёзлернен агъырысыны алмагъа тырышкъаны ичюн оны севе ве урьмет эте эдилер…Бу къараманлыгъы ичюн бизим «Къарт-Къарт»ны ве онынъ сафдашларыны Къызыл Йылдыз орденинен мукяфатландырдылар. Бу запт этильген «тиль»ден эльде этильнен малюматлар пек файдалы олгъан ве оларгъа бинаэн алманларнынъ уджумыны токътатмагъа имкян пейда олды.
Бир кунь Катюша разведкаджыларнен бирге разведкагъа бара ве андан олар бир «тильни» – алман офицерини кетирелер. Полковник П. Ф. Горпищенко о вакъыт Катюшадан сорай:
«– Къоркъмадынъ мы, къызым? Ойле мазалы «тильни» кетирдинъиз.
– Биринджиден юрегим узюльген киби олды, амма сонъундан Ильяс Тлюстангелов ве Ваня (Антонюк) фашистнинъ агъзына чул парчасы тыкъып, къолларыны багълагъан сонъ къоркъкъанымны унуттым… Тек оны сюдремеге къыйынджа олды…», - деди.
Полковник де шу арада озюнинъ кобурасындан пистолетыны чыкъарып Ислямовагъа теслим этти».
1942 сенесининъ июнь айында гитлерджилер буюк арбий къысымлары ве техникасы Акъяр дживарларында ерлештириле. Акъярда яшагъан эр бир инсан, къолуна силя ала бильген шеэр сакини эндиден башлап дженк иштиракчиси олды. «Къарт-Къарт» да озь санчастини ташлап дженк мейданына кетти ве денъиз пияде аскерлери арасында булунмагъа къарар берди. Онъа санчастькъа барып къалмасыны риджа эте эдилер. Амма «Къарт-Къарт» ред этти.
«Къарт-Къарт»нынъ хатырлавларына коре о куньлери инсанлар пек агъыр вазиетте булунгъанларына бакъмадан инсаниетлигини джоймагъанларыны къайд эте эди. О мудхиш куньлер Акъярда сув къытлыгъы олгъан ве аскерлерге ичмек ичюн биле сувны тапмагъа пек зор ола эди. О вакъыт сачлары пек узун олгъан «Къарт-Къарт» оларны кеседжек олгъан, амма онынъ къарт санитары:«Сакъын, кесме, акъшам устю мен сув къыздырарым, сен оларны юварсынъ» деп, ойле этип сачларыны кестиртмеген.
«Къарт-Къарт» чокъ керелер озюнинъ командири полковник Павел Филиппович Горпищенконы - «Батя»ны хатырлай эди. Денъиз пияде аскерлери онъы «Батя» деп адлагъан эдилер. Полковник Гопищенко Акъяр мудафаасында пек яралана ве вефат эте.
«Къарт-Къарт» дженк куньлерини бойле хатырлай эди:
«Гитлерни къарарына коре фон Манштейн, Къырымдаки алман команданы, Акъяр шеэрини битмез-тюкенмез бомбардумангъа огърата. Шеэр бутюнлей яна эди. Гедже я да куньдюз олгъаныны айырмакъны чареси ёкъ эди. Эр эрни къара думанда къаплап алгъан эди. Ер ве кок, якъяр корфези эр шей яна эди. Бу вакъыт мен эки дефа яраландым, контузия олгъан эдим. Алманлар озь бомбардуманларыны эп токътатмай эдилер, олар шрапнеллерни къуллана эдилер. Алман ве бизим болюклер бир бирине о къадар якъын эдилер ки, алман аскерлери бизим аскерлерге «Рус, кеч бизим тарафкъа! Эп бир шеэр бизимки олур, сизге капут», - деп къычыра эдилер. Шеэрде бир дане биле снаряд тиймеген эв къалмады, шеэр сокъакълары вефат эткен инсан джесетлеринен толу эди. Бизим 8-нджи денъиз пияде аскерлери бригадасы тургъан болюкте, Мекензий дагълары ве Сахарная головка шеэр районлары ичюн пек кучьлю урашлар олгъан эди. Бу вазиетке бакъмадан пияде аскери озь арбий антындан къайтмады ве эфсаневий денъиз тертибине садыкъ къалдылар.
Госпиталимизни Шампанстрой заводынынъ подвалларында ерлештирдилер. Айны шу ерлерде шеэр ичюн отьмек пишириле эди. Шеэр сув агълары бозулды ве тиббий алетлерини ювмакъ ичюн подвалларда олгъан спирт къулланыла эди. Лякин шу агъыр вазиетте биле, ич кимсе спирт олсун, шарап олсун ичмей эди. Корьселер шу арада штрафбаткъа ёллай биле эдилер».
Акъяр мудафаасынынъ денъиз пияде аскерлер бригадасынынъ денъизджиси «Къарт-Къарт»къа быгъышлап бойле сатырларны язгъан эди :
Она не думала о смерти,
И верила, что выдюжит в борьбе.
Все потому, что в этой круговерти
Была другим нужнее, чем себе.
«Къарт-Къарт» дженк йылларыны хатырлагъанда бойле айта эди: «Мен о дженкнинъ джанлы шааты олам. Мен оларнынъ арасында эди. Чокъ инсан о куньлери ёкъ олды. Херсонес бурунында пек чокъ инсан эляк олды. Ойле бомбордуманлар олар эди ки, сен къоркъу, паника деген шейлерни акъылынъа биле кетирмей эдинъ. Бир кесек галет печеньясыны тапсакъ биле болип ашай эдик.
Контузия олгъанда мени адий акъярлы къадынлар къорчаладылар. Олар мени алманлардан сакъладылар. Мен бир къач кунь эссиз яттым. О вакъыт адамлар пек дост, бир бирине ярдым элини узатмагъа биле эдилер».
Бир къач куньден сонъ алман аскерлери бутюн шеэрни запт эттилер. «Къарт-Къарт»къа апске тюшмемек ичюн гизленмеге керек олды. Акъярдан Акъмесджитке барып чыкъкъандже баягъы зорлукълар корьди. Бу ёлда оны дёрт козьнен беклеген, токътамайып онынъ сагъ-селямет къайтып кельмеси ичюн анасы окъугъан дуалар ярдым этти.
Бир шейге бакъмадан бизим «Къарт-Къарт» Акъяр мудафаасынынъ 250 кунюни джесюрликнен кечирди. Бу корьгенлери сонъундан онынъ аятында расткельген бутюн къыйынлыкълар, зорлукъларны джесюр, ирадели кечирмеге кучь берди.
Бутюн къырымтатар къоранталары киби «Къарт-Къарт» къорантасынен берабер Озьбекистангъа Сырдарья виляетине сюргюн олунды. Башындан памукъ чёллеринде чалышып башлагъан, сонъундан исе озь зенааты боюнджа эмшире олып чалышмагъа изин ала. Чырчыкъ шеэрчигине ишке кире. Эмширелик оны ве къорантасыны агъыр йыллары олюмдан къорчалай. 1956 сенеси «Къарт-Къарт» къорантасынен, комендант режими алынгъан сонъ, Самаркъанд шеэрине коче. Башта эбанай-акушер олып, сонъундан пенсиягъа чыкъмагъандже Самаркъанд джумхуриет хастаханесининъ ЛОР болюгинде чалыша.
Отуз йыл девамында онынъ сафдашлары Катюшаларынынъ такъдири акъкъында бир шей бильмей эдилер, отуз йыл девамында «Къарт-Къарт»нынъ янында чалышкъан инсанлар, дженк йыллары къараманлыкъ косьтерген арбий эмшире акъкъында ич бир шей бильмей эдилер. «Къарт-Къарт» кимсеге ич бир шейни икяе этмей эди.
Амма сафдашлары оны къыдыра эдилер. «Къарт-Къарт» айткъанына коре бир кунь онынъ эвине телеграмма келе: «Ура, Катя, ты жива! Обнимаю, целую. Миша. Жди письмо».
Эки куньден сонъ мектюп келе: «Ура, Катя, ты живая и здоровая.… Быть в обороне Севастополя и остаться в живых — это значит, что мы родились в маминой рубашке, я тебя очень хорошо помню, в морской форме, с косичками… Я не могу описать, кем мы доводимся друг другу. Другом — нет, даже не родственники — мы еще сильнее». Бу сатырларны язгъан бригада политругы Миша Байсак экен.
1975 сенеси Хатидже Ислямова, эфсаневий Катюша, ильк кере Акъяргъа сафдашлары иле корюшювге бара. Янъыдан къурулгъан шеэр сокъакълары боюнджа кезгенде козь огюне о къара куньлер, урушлар келе эди. Катюша эляк олгъан сафдашлары- денъиз пиядеджилерни хатырлап агълай эди. «Батя» - полковник Горпищенконынъ мезарыны зиярет этип, отуз йылдан сонъ оынъ баш ташына «Урьметли Батягъа Катюшадан» язылы гульчемберни къойды. Бизим «Къарт-Къарт» акъкъында бир чокъ китапларда ве деврий матбуатта макъалелер язылып бастырылды. Онынъ къараманлыкълары акъкъында бир сыра документаль фильмлер чыкъарылды. Бизлер, онынъ торунлары, биле «Къарт-Къарт» насыл кучьлю ве ирадели олгъаныны дуя эдик.
Бизим «Къарт-Къарт» - тиббиет хызметлери уйкен лейтенанты Хатидже Ислямова 2017 сенеси 9 декабрь куню вефат этти. Амма бизлер ичюн о, даима юреклеримизде яшайджакъ, чюнки о къорантамызнынъ гъуруры, халкъымызнынъ ве Къырымнынъ джанлы тарихыдыр.
НЕТИДЖЕ
Мен озь битамнен гъурурланам! Бу арбий весикъалар ве фотосуретлер меним къорантамнынъ ольченмез дегерлиги. Меним эджатларымнынъ джанлы тарихы.Мен оларны къорчаламакъ керегим.
Менимдже,эр бир инсан озь аилесининъ кечмишини огренмек бильмек омюр бою хатырламакъ борджлу. Битамнынъ айдын хатырасы меним
къальбимде эбедий яшайджакъ. Олар бизим бахтлы аятымыз ичюн дженклешти.
Къараманларнынъ джесаретлигини эбедийлештирмек керек. Шунынъ ичюн оларнынъ адларынен сокъакълар, мектеплер, кичик сейяре адландырылгъандыр. Къараманларнынъ эйкели шеэрлерни безете. Бу инсанларнынъ яшайышы мисалинден осип келеяткъан несиллеримиз унер алмакъ кереклер, чюнки оларнынъ сынъырсыз этрафтакилерге севгиси, къараманлыгъы ве джесюрлиги, ирадеси ве аджайып алчакъ гонъюллиги эр кесни айретте къалдыра.
«Миллет ичюн ич ольмейджек хызметлерини унутмайыкъ!«Бир якъадан башчыкъарынъ!» дегенлерини унутмайыкъ!Олар чеккен зулумларны унутмайыкъ!Халкъымызгъа къан къашангъан залымларны унутмайыкъ!»Биз бутюн аилемиз иле, Хатидже битамнынъ къараманий аяты огюнде баш эгемиз ве гъурур дуямыз. Алла рахмет эйлесин.
______________________________________________
Комментариев нет:
Отправить комментарий